1

La homaro marŝis longan vojon ekde tiuj praaj tempoj, kiam la homo eltranĉinte rudimentajn ilojn el siliko, supervivis per la hazarda ĉaso kaj lasis kiel heredaĵon al siaj filoj nenion pli ol rokŝirmejon, misformitajn ŝtonajn instrumentojn… kaj la naturon –senliman, miskomprenitan, teruran–, kun kiu ili devis batali por elteni sian mizeran ekziston.

Dum tiu konfuza periodo el miloj kaj miloj da jaroj la homaro tamen amasigis nekredeblajn trezorojn. Ĝi erpis la grundon, sekigis la marĉejojn, penetris la arbarojn, malfermis vojojn; ĝi konstruis, elpensis, observis, meditis; ĝi kreis malsimplan ilaron, eltiris el la naturo ties sekretojn, regis la vaporon; tial nun, kiam naskiĝas la ido de la civilizita homo, li trovas sub sia servo egan kapitalon, kiu estis amasigata de liaj antaŭuloj. Kaj tiu kapitalo ebligas al li akiri nur per ties laboro kombinata kun tiu de aliuloj riĉaĵojn, kiuj superas la revojn de la orientanoj je ties fabeloj de Mil kaj unu noktoj.

La grundo estas parte erpita, preta ricevi la inteligentan laboron kaj la elektitajn semojn, sin ornami per riĉegaj rikoltoj –pli ol tiuj nepraj por satigi ĉiujn bezonojn de la homaro. La kulturrimedoj estas konataj.

Sur la virga grundo de la amerikaj herbejoj cent homoj, helpitaj de povoplenaj maŝinoj, produktas je iuj monatoj la tritikon, kiu estas bezonata por la vivo de dek mil personoj dum plena jaro. Kie la homo deziras duobligi, triobligi, centobligi sian produktkvanton, li pretigas la grundon, donas al ĉiu planto la konvenajn zorgojn kaj atingas mirindajn rikoltojn. Kaj dum la ĉasisto prae bezonis okupi cent kvadratkilometrojn por trovi la nutraĵon de sia familio, la civilizulo kreskigas, per senlime malplia peno kaj plia sekureco, ĉion, kion li bezonas por vivigi siajn familianojn, sur dekmilona parto de tiu ĉi spaco.

La klimato jam ne estas plu barilo. Kiam mankas la suno, la homo anstataŭigas ĝin per artefarita varmo kaj li atendas povi fari ankaŭ la lumon por vigligi la vegetaĵaron. Per vitro kaj konduktoj por varma akvo li rikoltas sur iu spaco dekoblon da produktoj ol tiuj atingitaj antaŭ tio.

La mirindaĵoj plenumitaj ĉe la industrio estas ankoraŭ pli frapantaj. Per tiuj ĉi inteligentaj estaĵoj, la modernaj maŝinoj –frukto de tri aŭ kvar generacioj de elpensintoj, plejparte nekonataj–, cent homoj produktas tion, per kio vesti dek mil homojn dum du jaroj. Ĉe taŭge organizitaj karbominejoj cent homoj elŝiras ĉiujare tion, per kio varmigi dek mil familiojn sub rigora vetero. Kaj oni vidis ĵuse stariĝi plena urbo je kelkaj monatoj ĉe la Marskampo sen la plej minimuma interrompo de la kutimaj laboroj de la franca nacio.

Kaj, kvankam tiel ĉe la industrio kaj la agrokulturo kiel ĉe la entuto de nia socia organizaĵo la laboro de niaj prauloj profitas nur al tre malmultaj, ne estas malpli prave, ke la homaro povus havi riĉan kaj luksan ekziston per nur la servistoj el fero kaj ŝtalo, kiujn ĝi posedas.

Jes ja, ni estas riĉaj, senlime pli ol tiom, kiom ni pensas. Riĉaj pro tio, kion ni jam posedas, pli riĉaj ankoraŭ pro tio, kion ni povus atingi de nia grundo, de niaj fabrikoj, de nia scienco kaj de niaj teĥnikaj sciaĵoj, se nur tiuj estus uzataj por havigi la bonfarton por ĉiuj.

2

Ni estas riĉaj ĉe la civilizitaj socioj. Kial do tiu mizero ĉirkaŭ ni? Kial tiu peniga, brutiga laboro por la amasoj? Kial tiu necerteco pri la morgaŭo, eĉ por la pli bone pagita laboristo, meze de la riĉaĵoj hereditaj de la pasinto kaj malgraŭ la povoplenaj produktrimedoj, kiuj donus komforton al ĉiuj kontraŭ kelkaj horoj de ĉiutaga laboro?

La socialistoj asertis kaj reasertis tion ĝissate. Ĉiutage ili rediras tion, elmontras tion per argumentoj eltiritaj el ĉiuj sciencoj. Ĉar ĉio, kio nepras por la produktado –la grundo, la minejoj, la komunikvojoj, la nutraĵoj, la loĝejoj, la scio—, estis akaparataj de kelkiuj dum tiu longa historio el disraboj, amaselmigroj, militoj, nescio kaj subpremado, kiun la homaro vivis antaŭ ol lerni regi la naturfortojn.

Ĉar, per uzo de pretendaj rajtoj, akiritaj je la pasinto, ili alproprigas al si nun du trionojn el la homa laboro, kiujn ili misuzas per la plej malsaĝa, la plej skandala malŝparo; ĉar, post limigi la amasojn ne havi tion, per kio vivi dum unu monato aŭ eĉ dum ok tagoj, ili permesas la homon labori, nur kondiĉe ke li konsentu al ili preni la ĉefan parton de la produkto; ĉar ili malebligas al li produkti tion, kion li bezonas, kaj devigas lin produkti ne tion, kion bezonos aliuloj, sed tion, kio promesas la plej grandajn profitojn al la akaparisto.

La tuta socialismo konsentas!

Jen civilizita lando. La arbaroj, kovrantaj ĝin alitempe, estis malobstrukcataj, la marĉoj sekigataj, la medio sanigata: ĝi fariĝis loĝebla. La grundo, kiu donis iam nenion pli ol krudajn herbojn, oferas nun riĉajn grenorikoltojn. La ŝtonegejoj, ĉirkaŭantaj la sudajn valojn, estas aliigitaj al terasoj, kie surrampas la orfruktaj vinberoj. La sovaĝaj plantoj, kiuj iam donis nur akragustan frukton –nemanĝeblan radikon–, estas aliigitaj de sinsekvaj kulturoj al frandindaj legomoj, al arboj ŝarĝitaj per delikategaj fruktoj.

Miloj da pavimitaj kaj feraj vojoj sulkas la teron, traboras la montojn; la lokomotivo fajfas ĉe la sovaĝaj gorĝoj de la Alpoj, de Kaŭkazo, de Himalajo. La riveroj estas ŝipebligitaj; la marbordoj, sonditaj kaj zorge desegnitaj, estas facile alireblaj; artefaritaj havenoj, pene fositaj kaj ŝirmitaj kontraŭ la koleroj de la maro, donas rifuĝon al la ŝipoj. La ŝtonegoj estas boritaj de fundaj putoj; labirintoj el subteraj trairejoj etendiĝas ĉie, kie estas karbo por eltiri, minaĵoj por preni. Ĉie, kie la vojoj kruciĝas, aperis urboj, kiuj grandiĝis kaj en kiuj oni trovas ĉiujn trezorojn de la industrio, la arto kaj la scienco.

Plenaj generacioj –naskiĝintaj kaj mortintaj ĉe la mizero, subpremitaj kaj mistraktitaj de siaj mastroj– postlasis tiun egan heredaĵon al la dek naŭa jarcento.

Dum miloj da jaroj milionoj da homoj laboris klarigante la arbarojn, sekigante la marĉejojn, farante vojojn, kanaligante riverojn. Ĉiu hektaro el tero, kiun ni laboras en Eŭropo, estis trempata de la ŝvito de pluraj rasoj; ĉiu vojo havas plenan historion pri sklaveco, pri superhoma laboro, pri suferoj de la popolo. Ĉiu mejlo el fervojo, ĉiu metro el tunelo ricevis sian porcion el homa sango.

La putoj de la minejoj portas en la ŝtono ankoraŭ freŝaj la eltranĉojn de la brako de la minboristo. De unu ekstremo ĝis la alia la subteraj trairejoj povas esti markataj per la tombejo de ministo, kiun je plena junaĝo mortigis la mingaso, la enfalo aŭ la inundo, kaj oni scias, ke ĉiu el tiuj tombejoj kostis plorojn, mankaĵojn, sennomajn mizerojn al la familio, kiu vivis de la apenaŭa salajro de la homo subterigita en la rubo.

La urboj, interligitaj per feraj zonoj kaj ŝiplinioj, estas organismoj vivintaj dum jarcentoj. Fosu la teron kaj vi trovos la fundamentojn de stratoj, domoj, teatroj, cirkoj, publikaj konstruaĵoj. Profundiĝu en la historio kaj vi vidos kiel la civilizo de la urbo, ĝia industrio, ĝia genio kreskis kaj maturiĝis malrapide per la kunlaboro de ĉiuj ĝiaj loĝantoj antaŭ ol esti, kio ili estas hodiaŭ.

Kaj nun la valoron de ĉiu domo, de ĉiu uzino, de ĉiu fabriko, de ĉiu magazeno konsistigas nenio krom la amasigita laboro de milionoj da laboristoj subtere entombigitaj; ĝi tenas sin nur per la streĉo de legioj de homoj, loĝantaj tiun punkton de la planedo. Ĉiu el la atomoj el tio, kion ni nomas la riĉo de la nacioj, akiras sian valoron nur de la fakto esti parto el tiu senlima tuto. Kio estus la dokoj de Londono aŭ la grandaj magazenoj de Parizo, se ili ne troviĝus ene de tiuj grandaj centroj de la internacia komerco? Kio estus niaj minejoj, niaj fabrikoj, niaj ŝtonminoj kaj niaj fervojoj sen la amaso de varoj, transportataj ĉiutage sur maro kaj tero?

Milionoj da homoj laboris por krei tiun civilizon, pri kiu ni fieras hodiaŭ. Pliaj milionoj, dissemitaj sur ĉiuj anguloj de la planedo, laboras por elteni ĝin. Sen ili post kvindek jaroj restos el ĝi nenion krom ruboj.

Estas nenio, –eĉ ne la penso, eĉ ne la eltrovado– krom kolektivaj faraĵoj, de la estinto aŭ de la estanto. Miloj da elpensintoj, konitaj aŭ ne, mortintaj mizere, pretigis la eltrovon de ĉiu el tiuj maŝinoj, pro kiuj la homo miras pri sia genio. Miloj da verkintoj, poetoj, saĝuloj, laboris por krei la scion, por neniigi la eraron, por krei tiun ĉi etoson de scienca penso, sen kiu neniu el la mirindaĵoj de nia jarcento povus esti aperinta. Sed ĉu tiuj miloj da filozofoj, poetoj, saĝuloj kaj elpensintoj eble ne estis ili mem vigligitaj de la laboro de la pasintaj jarcentoj? Ĉu ili ne estis dum sia vivo nutrataj kaj subtenataj tiel fizike kiel spirite de ĉiaj laboristoj kaj metiistoj? Ĉu eble ili ne prenis sian elpelan energion el tio, ĉirkaŭinte ilin?

La genio de iu Séguin, de iu Mayer kaj de iu Grove faris certe pli por lanĉi la industrion al novaj vojoj ol ĉiuj kapitalistoj de la mondo. Sed tiuj ĉi genioj mem estas idoj de la industrio tiom, kiom de la scienco. Ĉar nepris, ke jaron post jaro miloj da vapormaŝinoj transformis antaŭ ĉies okuloj la varmon al mova forto kaj tiun forton al sono, lumo kaj elektro, antaŭ ol kiam tiuj ĉi geniaj intelektoj estus atingintaj proklami la originon meĥanikan kaj la unuecon de la fizikaj fortoj. Kaj se ni, idoj de la dek naŭa jarcento, finfine komprenis tiun ideon, se ni sciis apliki ĝin, tio estas ankaŭ, ĉar ni estas pretigitaj por tio de la ĉiutaga sperto. La pensintoj de la pasinta jarcento preskaŭ vidis kaj asertis ĝin: sed ĝi restis ne komprenita, ĉar la dek oka jarcento ne kreskis kiel ni apud la vapormaŝino.

Oni pensu nur pri tio, kiom da jardekoj estus pasintaj je la nescio de tiu ĉi leĝo, kiu ebligis al ni revolucii la modernan industrion, se Watt ne estus trovinta en Soho laboristojn lertaj por konstrui metale siajn teoriajn antaŭvidaĵojn, por perfektigi ĉiujn erojn kaj fari finfine la vaporon, enfermita en kompleta meĥanismo, pli obeema ol la ĉevalo, pli regebla ol la akvo; unuvorte fari ĝin la animo de la moderna industrio.

Ĉiu maŝino havas la saman historion: longan historion el mizeraj kaj sendormaj noktoj, el seniluziiĝojn kaj ĝojoj, el partaj plibonigoj, trovitaj de pluraj generacioj de nekonataj laboristoj, kiuj aldonis al la praa eltrovo tiujn etajn neniaĵojn, sen kiuj la plej riĉa ideo restas senfrukta. Ankoraŭ pli, ĉiu nova elpensaĵo estas sintezo –rezulto de mil antaŭaj elpensaĵoj en la senlima kampo de la meĥaniko kaj la industrio.

Scienco kaj industrio, kono kaj apliko, eltrovo kaj praktika realigo kondukas al novaj eltrovoj; cerba kaj mana laboro, penso kaj brakverko –ĉio interligiĝas. Ĉiu eltrovo, ĉiu progreso, ĉiu grandigo de la homara riĉo devenas de la entuto de la mana kaj cerba laboro de la estinto kaj la estanto.

Nu, per kia rajto povus kiu ajn proprigi al si la plej etan parton de tiu ega tuto kaj diri: tio ĉi estas mia, ne via?

3

Sed dum la serio de eraoj trapasitaj de la homaro okazis, ke ĉio, ebliganta produkti kaj kreskigi la produktkapablon, estis akaparata de kelkiuj. Iam eble ni komprenos kiel okazis tio. Je la momento sufiĉas konstati la fakton kaj analizi la sekvojn.

Nun la grundo, kiu akiras sian valoron ĝuste el la bezonoj de ĉiam kreskanta loĝantaro, apartenas al malplimultoj, kiuj povas malebligi, kaj malebligas, al la popolo kulturi laŭ la modernaj bezonoj. La minejoj, kiuj prezentas la laboron de pluraj generacioj kaj kiuj akiras sian valoron el nenio krom la bezonoj de la industrio kaj la denso de la loĝantaro, ankaŭ apartenas al kelkiuj; kaj tiuj kelkiuj limigas la eltiradon de karbo aŭ malpermesas ĝin plene, se ili trovas pli profitodonan investon por siaj kapitaloj. Ankaŭ la maŝino estas proprieto de nur kelkiuj kaj, kvankam tia maŝino reprezentas senkonteste la plibonigojn, aldonitaj de tri generacioj de laboristoj al la praa aparato, ĝi ne tial estas malpli la proprieto de malmultaj mastroj; kaj, se la nepoj de la eltrovinto mem, kiu konstruis la unuan trikmaŝinon, irus hodiaŭ al fabriko de Bâle aŭ Nottingham kaj postulus sian rajton, oni kriegus al ili: «Foriru! Tiu ĉi maŝino ne estas via!» kaj oni pafmortigus ilin, se ili klopodus preni posedon sur ĝi.

La fervojoj, kiuj estus nenio krom senutila ferrubo sen la tiom densa loĝantaro de Eŭropo, sen ties industrio, ties komerco kaj ties interŝanĝoj, apartenas al kelkiuj akciuloj, kiuj eble nescias, kie troviĝas la reloj, kiuj donas al ili enspezojn pli grandajn ol tiujn de mezepoka reĝo. Kaj, se la idoj de tiuj, kiuj mortis milope fosinte la talusojn kaj tunelojn, ariĝus iam kaj venus, ĉifona kaj malsatega homamaso, postuli panon al la akciuloj, ili renkontiĝus la bajonetojn kaj la mitrajlon por ilin dispeli kaj protekti la «akiritajn rajtojn».

Kaŭze de tiu ĉi monstra organizo la laboristido, kiam li eniras la vivon, trovas neniun kampon, kiun li povas kulturi, neniun maŝinon, kiun li povas regi, neniun minejon, kiun li povas elfosi, sen cedi gravan parton de tio, kion li produktos, al mastro. Li devas vendi sian laborforton kontraŭ apenaŭa kaj malsekura manĝo-porcio. Lia patro kaj lia avo laboris por senakvigi tiun kampon, por konstrui tiun |11 fabrikon, por perfektigi tiun maŝinon; ili laboris per siaj tutaj fortoj –kaj kiu povas doni pli ol tion?– Sed li mem venis al la mondo pli malriĉa ol la lasta el la sovaĝuloj. Se li atingas permeson por kulturi kampon, tio estas sub la kondiĉo cedi la kvaronon de la produkto al lia mastro kaj plian kvaronon al la registaro kaj la peristoj. Kaj tiu imposto, deprenita al li de la ŝtato, la kapitalisto, la sinjoro kaj la intermetisto, pligrandiĝos senĉese kaj malofte ebligos al li eĉ plibonigi ties kulturojn. Se li sin dediĉas al la industrio, oni permesos al li labori –aliflanke ne ĉiam–, sed nur kondiĉe ke li ne ricevu pli ol trionon aŭ duonon de la produkto, la resto estu por tiu, kiun la leĝo agnoskas kiel proprietulon de la maŝino.

Ni krias kontraŭ la feŭda barono, kiu ne permesis al la kamparano tuŝi la grundon, se tiu ne lasis al li la kvaronon de sia rikolto. Ni nomas tion la barbaran epokon. Sed, kvankam la formoj ŝanĝis, la rilatoj restis samaj. Kaj la laboristo akceptas feŭdajn devigojn sub la nomo de libera kontrakto, ĉar li trovos nenie pli bonajn kondiĉojn. Ĉar ĉio fariĝis proprieto de mastro, la laboristo devas cedi aŭ malsatmorti!

El tiu situacio sekvas, ke ĉiu nia produktado marŝas kontraŭsence. La entrepreno donas al si neniun zorgon pri la bezonoj de la socio: ĝia sola celo estas pligrandigi la profitojn de la entreprenisto. El tio la senĉesaj ŝanceliĝoj de la industrio, la kronikaj krizoj, ĉiu el ili ĵetante po centoj da miloj la laboristojn sur la straton.

Ĉar la laboristoj ne povas aĉeti per siaj salajroj la riĉaĵojn, kiujn ili produktis, la industrio serĉas merkatojn for, inter la alilandaj akaparatistoj. Ĉe Oriento, ĉe Afriko, ne gravas kie, Egipto, Tonkino, Kongo, la eŭropano sub tiuj kondiĉoj devas kreskigi la kvanton de siaj servoj. Tamen li trovas konkurantojn ĉie, ĉar ĉiuj nacioj evoluas laŭ la sama direkto. Kaj la militoj –la senĉesa milito– devas ekflami por la rajto mastri la merkatojn. Militoj por la posedaĵoj en Oriento, militoj por la regado de la maroj, militoj por altrudi limimpostojn kaj dikti kondiĉojn al la najbaroj, militoj kontraŭ tiuj, kiu ribelas! La kanonbruo ne ĉesas en Eŭropo, plenaj generacioj estas masakritaj, la eŭropaj ŝtatoj elspezas por armilaro la trionon de siaj budĝetoj –kaj oni scias, kio estas la impostoj kaj kion ili kostas al la malriĉulo.

La edukado restas privilegio de plejmalmultoj. Ĉar, ĉu oni rajtas paroli pri edukado, kiam la laboristido estas devigata je dek tri jaroj desupri la minejon aŭ helpi sian patron ĉe la farmo? Ĉu oni rajtas paroli pri studoj al la laboristo, kiu revenas je la vespero disrompita de labortago puna, preskaŭ ĉiam brutiga? La socioj dividiĝas je du malamikaj kampoj kaj, sub tiuj ĉi kondiĉoj, la libero fariĝas vana vorto. Kiam la radikalulo postulas pli grandan amplekson por la politikaj liberoj, li tuj perceptas, ke la vento de libero kondukas rapide al la ribelo de la proletoj, kaj tiam li turniĝas, ŝanĝas sian opinion kaj reiras al la esceptaj leĝoj kaj al la sabroregado.

Larĝa aro da tribunaloj, juĝistoj kaj ekzekutistoj, da policanoj kaj provosoj estas bezona por elteni la privilegiojn kaj tiu ĉi aro mem iĝas origino de plena sistemo el fidenuncoj, trompaĵoj, minacoj kaj koruptado.

Aliflanke tiu ĉi sistemo haltigas la disvolvon de la sociigaj sentoj. Kiu ajn komprenas, ke sen honesto, sen memrespekto, sen simpatio kaj sen interhelpo la specio estas malaperonta, kiel malaperas la malmultaj specioj, kiuj vivas per rabado kaj servuto. Sed tio ne konvenus al la regantaj klasoj kaj ili elpensas plenan sciencon, absolute falsan, por pruvi la kontraŭon.

Oni diris belajn parolojn pri la neceso disdividi, kion oni posedas, kun tiuj, havantaj nenion. Sed kiu ajn, deziranta efektivigi tiun principon, estas tuj avertita pri tio, ke ĉiuj tiuj grandaj sentoj estas bonaj en la poeziaj libroj –sed ne en la vivo. «Mensogi estas sin kanajligi, sin humiligi», ni diras, kaj la tuta civilizita ekzisto iĝas ega mensogo. Kaj ni kutimiĝas kaj kutimigas nian idojn vivi kun duflanka moralo, vivi hipokrite! Ĉar la cerbo ne allasas tion facilanime, ni konformigas ĝin al la sofismo. Hipokrito kaj sofismo iĝas la dua naturo de la civilizita homo.

Sed neniu socio povas vivi tiel: nepras, ke ĝi revenu al la vero aŭ malaperu.

Tiel la nura fakto de la akaparado disvastigas siajn sekvojn sur la tuto de la socia vivo. Sub puno perei la homaj socioj estas devigitaj reveni al la fundamentaj principoj: la |14 produktrimedoj, ĉar ili estas kolektiva verko de la homaro, devas reiri al la homa kolektivo. La persona alproprigo estas nek justa nek utila. Ĉio estas de ĉiuj, ĉar ĉiuj bezonas ĝin, ĉar ĉiuj laboris laŭmezure de siaj fortoj kaj ĉar estas materie neeble kalkuli la partojn, kiuj povus aparteni al ĉiu ĉe la nuna riĉproduktado.

Ĉio estas de ĉiuj! Jen senlima ilo, kreita de la dek naŭa jarcento; jen milionoj da feraj sklavoj, kiujn ni nomas maŝinoj kaj kiuj rabotas kaj segas, teksas kaj ŝpinas, kiuj malkomponas kaj rekomponas la krudaĵon, kaj faras la mirindaĵojn de nia tempo. Neniu havas la rajton preni eĉ unu solan el tiuj maŝinoj kaj diri: «Ĝi estas mia; por uzi ĝin, pagu al mi tributon por ĉiu via produkto» –kiel la sinjoro de la mezepoko havis neniun rajton diri al la kamparano: «Tiu ĉi monteto, tiu ĉi herbejo estas miaj kaj vi pagos al mi tributon por ĉiu tritikgarbo, kiun vi rikoltos, por ĉiu pajlamaso de fojno, kiun vi kunigos.»

Ĉio estas de ĉiuj! Kaj, se la viro kaj la virino kontribuas per sia laborkvoto, ili havas rajton al sia kvoto de ĉio, kio estos produktita de ĉiuj. Kaj tiu parto jam donos al ili la bonstaton.

Finon al tiuj plursencaj formuloj kiel la «rajto al la laboro» aŭ «al ĉiu la plenan produkton de lia laboro». Kion ni proklamas estas LA RAJTO AL LA BONSTATO –LA BONSTATO POR ĈIUJ.

1

La bonstato por ĉiuj estas neniu revo. Ĝi estas ebla, realigebla, post tio, kion nia prauloj faris por fruktoriĉigi nian laborforton.

Ni ja scias, ke la produktantoj, kiuj konsistigas apenaŭ trionon de la loĝantaro ĉe la civilizitaj landoj, produktas jam sufiĉe por liveri certan bonstaton al la hejmo de ĉiu familio. Ni scias aldone, ke, se ĉiuj tiuj nunaj malŝparantoj de la fruktoj de alies laboro estus devigataj okupi sian libertempon en utilaj laboroj, nia riĉo pligrandiĝus proporcie al la kvanton de produktbrakoj. Kaj ni scias finfine, ke kontraŭe al la teorio de la ĉefpastro de la burĝa scienco –Malthus–, la homo kreskigas sian laborforton pli rapide ol tiom, kiom |16 li mem obliĝas. Ju pli la homoj densiĝas sur teritorio, des pli rapida estas la progreso de iliaj produktfortoj.

Efektive, dum la loĝantaro de Anglio kreskis nur 62 elcentojn ekde la 1844a, ĝia laborforto kreskis almenaŭ per duobla proporcio –tio estas 130 elcentoj. En Francio, kie la loĝantaro kreskis malpli, la grandiĝo tamen estas tre rapida. Malgraŭ la krizo, kie troviĝas la agrokulturo, malgraŭ la enmiksiĝo de la ŝtato, la deviga rekrutigo, la bankaro, la financo kaj la industrio, la grena produktado kvarobliĝis kaj la industria produktado pli ol dekobliĝis dum la okdek lastaj jaroj. Ĉe Usono la progreso estas ankoraŭ pli frapanta, malgraŭ la enmigrado, aŭ pli ĝuste eble pro tiu superkvanto da eŭropaj laboristoj, Usono dekobligis sian produktadon.

Sed tiuj ciferoj donas nur tre malfortan ideon pri tio, kio povus esti nia produktado sub pli bonaj kondiĉoj. Nun, laŭmezure kiel disvolviĝas la produktkapablo, la kvanto de neniofarantoj kaj intermetistoj pligrandiĝas laŭ frapanta proporcio. Plenkontraŭe al tio, kion asertis iam la socialistoj, ke la kapitalo atingos tuj koncentriĝi en tiel malgranda nombro da manoj, ke sufiĉus senproprigi kelkajn milionulojn por ekposedi la komunajn riĉaĵojn, la kvanto el tiuj, vivantaj je la kosto de alies laboro, estas ĉiam pli rimarkinda.

Ĉe Francio ne estas dek direktaj produktantoj kontraŭ tridek loĝantoj. La tuta agra riĉo de la lando |17 estas la verko de malpli ol sep milionoj kaj duono da homoj kaj ĉe la du grandaj industrioj –la minejoj kaj la teksaĵoj– oni kalkulas malpli ol du milionoj da laboristoj. –Kiom nombras la ekspluatantoj de la laboro? Ĉe Anglio (sen Skotio nek Ejro) 1.030.000 viroj, virinoj kaj infanoj fabrikas ĉiujn teksaĵojn, iom pli ol milionduono ekspluatas la minejojn, malpli ol milionduono laboras la grundon kaj la statistikistoj devas troigi la ciferojn por kalkuli maksimumon el ok milionoj da produktantoj kontraŭ 26 milionoj da loĝantoj. Je la realo 6 ĝis 7 milionoj da laboristoj kiel maksimumo estas la kreantoj de la riĉaĵoj senditaj al la kvar anguloj de la mondo. Kaj kiomaj estas la rentuloj aŭ la intermetistoj, kiuj aldonas la enspezojn, rabatitaj al la tuta universo, al tiuj, kiujn ili donas al si mem per tio, ke li pagigas la konsumanton kvin- ĝis dudekoble pli ol tiom, kiom estas pagita al la produktanto?

Tio ne estas ĉio. Kiuj posedas la kapitalon, tiuj malpliigas senĉese la produktadon malebligante produkti. Ni ne parolas pri tiuj tunoj da ostroj ĵetitaj en la maron por malebligi, ke la ostro fariĝu nutraĵo por la popolaĉo kaj ĉesu esti la frandaĵo de la bonhavuloj; ni ne parolas pri la miloj kaj miloj da luksaĵoj –ŝtofoj, manĝaĵoj ktp ktp–, same traktitaj kiel la ostroj. Ni atentu nur kiel oni limigas la produktadon de la aĵoj, bezonataj de ĉiuj. Armeoj da ministoj petas nenion pli ol eltiri karbon ĉiutage kaj sendi ĝin al tiuj, kiuj tremas pro malvarmo. Tamen ofte triono el tiuj armeoj, eĉ du trionoj, estas malebligitaj labori pli ol tri tagojn ĉiu semajno |18 por elteni la prezojn altaj. Miloj da teksistoj ne povas batigi la teksilojn, dum iliaj edzinoj kaj idoj havas nenion pli ol ĉifonojn por sin vesti kaj dum la tri kvaronoj el la eŭropanoj havas neniun veston, inda je tiu nomo.

Centoj da altfornoj, miloj da manufakturoj restas senĉese haltigitaj, pliaj laboras nur duone –kaj ĉe ĉiu civilizita nacio estas senĉese amaso el ĉirkaŭ du milionoj da homoj, petantaj nenion pli ol laboro, sed al kiuj tiu laboro estas rifuzata.

Milionoj da homoj estus feliĉaj, se ili povus aliigi la nekulturitan aŭ miskulturitan grundon al kampoj, kovritaj de riĉaj grenrikoltoj. Unu jaro de saĝa laboro sufiĉus al ili por kvinobligi la produkton de grundoj, kiuj nun donas nur ok hektolitrojn da tritiko ĉiuhektoare. Sed tiuj ĉi pioniroj devas senlaboriĝi, ĉar la posedantoj de la grundo, la minejo, la manufakturo, preferas investi siajn kapitalojn –la kapitaloj rabitaj al la komunumo– en turkaj aŭ egiptiaj depruntoj, aŭ en obligacioj de orminejoj en la Patagonio, kiuj faros labori por ili la egipajn felahojn, la italojn, elpelitaj el ties denaska grundo, la ĉinajn kuliojn!

Tio estas la konscia kaj rekta produktlimigo; sed estas ankaŭ la malrekta kaj senkonscia limigo, konsistanta en uzi la homan laboron por aĵoj tute senutilaj aŭ celantaj nursole satigi la stultan vanton de la riĉuloj.

Ne eblas eĉ taksi per ciferoj, ĝis kiom la produktkapablo estas malrekte malpliigita |19 de la malŝparado de fortoj, kiuj taŭgus produkti kaj ĉefe pretigi la ilaron, bezona por tiu produktado. Sufiĉas mencii la miliardojn, elpezitaj de Eŭropo por armilaro, sen plia celo ol la konkero de merkatoj cele al trudi la ekonomian leĝon al la najbaroj kaj faciligi la ekspluatadon enlande; la milionojn, pagitaj ĉiujare al ĉiuŝtofaj funkciuloj, kies misio estas elteni la rajton de la malplimulto regi la ekonomian vivon de la nacio; la milionojn, elpezitaj por juĝistoj, malliberejoj, policanoj kaj la tuta bando el tio, kion oni nomas justico, kvankam sufiĉas, oni scias tion, malpliigi eĉ iomete la mizeron ĉe la grandaj vilaĝoj, por ke la krimaro malpliiĝu je rimarkindaj proporcioj; la milionojn finfine, elspezitaj por disdoni pere de la gazetaro malutilajn ideojn, malpravajn novaĵojn je la intereso de tiu partio, de tiu politika figuro aŭ de tiu kompanio el ekspluatantoj.

Sed tio ne estas ĉio. Ĉar oni elspezas eĉ pli per laboro malprofita: tie ĉi por elteni la stalon, la ĉashundaron kaj la lakearon de la riĉulo, tie por satigi la kapricojn de la mondumuloj kaj la diboĉan lukson de la alta friponaro; aliie por devigi la konsumanton aĉeti varojn, kiujn li ne bezonas, aŭ trudi al li per propagando varon el malbona kvalito; pluen por produkti varojn tute malutiligajn sed profitodonajn por la entreprenisto. Kio estas tiel malŝparita, sufiĉus por duobligi la utilan produktadon aŭ por provizi per ilaro la manufakturojn kaj uzinojn, kiuj tuj superŝutos la magazenojn per ĉiuj provizaĵoj, mankantaj al la du trionoj de la nacio.

El tio sekvas, ke el tiuj, kiuj faras produktadan laboron ĉe ĉiu nacio, pli ol kvarono estas kutime trudita senlaboriĝi dum tri ĝis kvar monatoj ĉiujare kaj la laboro de plia kvarono, kiam ne de la duono, ne povas havi plian rezulton ol la amuziĝon de la riĉuloj aŭ la ekspluatadon de la publiko.

Nu, se oni konsideras unuflanke la rapidon, per kiu la civilizitaj nacioj pliigas siajn produkfortojn, kaj aliflanke la limojn, havigitaj al tiu produktado ĉu rekte aŭ malrekte de la nunaj kondiĉoj, oni devas konkludi, ke eĉ ekonomia organizado tiom malsaĝa permesus al la civilizitaj nacioj amasigi je malmultaj jaroj tiom da utilaj produktaĵoj, ke ili estus devigitaj ekkrii: «Sufiĉe! Sufiĉe de karbo! Sufiĉe de pano! Sufiĉe de vestaĵoj! Ni haltigu, ni pripensu por uzi pli taŭge niajn fortojn, por uzi pli bone niajn amuzojn!»

Ne, la bonstato por ĉiuj ne plu estas revo. Ĝi povus esti tia, kiam la homo atingis per senlima penado rikolti ok aŭ dek hektolitrojn de tritiko el ĉiu hektaro aŭ konstrui permane la meĥanikan ilaron, bezonata al la kulturado kaj la industrio. Ĝi ne plu estas revo, edke kiam la homo elpensis la motoron, kiu per iom da fero kaj kelkiuj kilogramoj da karbo donas al li la forton de ĉevalo obeema, regebla, kapabla movigi la plej malsimplan maŝinon.

Sed, por ke la bonstato estu realo, endas, ke tiu ĉi grandega kapitalo –urboj, domoj, |21 laboritaj kampoj, fabrikoj, komunikvojoj, edukado– ĉesu esti konsiderata kiel privata propriaĵo, kiun la akaparisto disponas laŭ sia plaĉo.

Endas, ke tiu riĉa produktilaro, pene akirita, konstruita, muldita, elpensita de niaj prauloj, fariĝu komuna propraĵo cele al tio, ke la kolektiva spirito eltiru el ĝi la plej grandan avantaĝon por ĉiuj.

Endas la SENPROPRIGO. La bonstato por ĉiuj kiel celo, la senproprigo kiel rimedo.

2

La senproprigo, tiu estas do la problemo, kiun la historio starigis antaŭ ni, homoj de la fino de la deknaŭa jarcerto. Redono al la komunumo de ĉio, kio utilas por ke ĝi donu al si la bonstaton.

Sed tiu ĉi problemo ne solveblas pere de la leĝdonado. Neniu revu tion. Tiel la malriĉulo kiel la riĉulo komprenas, ke nek la nunaj registaroj nek tiuj, kiuj povus eliri el politika revolucio, kapablos trovi solvon por ĝi. Oni perceptas la bezonon de socia revolucio kaj tiel la riĉuloj kiel la malriĉuloj ne kaŝas, ke tiu revolucio estas proksima, ke ĝi povas eksplodi je ajna momento.

La evolucio estas plenumita ĉe la spiritoj dum la kurso de ĉi-lasta duonjarcento: sed subpremita de la malplimulto, nome de la posedantaj klasoj, kaj sen povi enkorpiĝi, nepras ke ĝi |22 forigu la barojn per la forto kaj ke ĝi realiĝu perforte per la revolucio.

El kie venos la revolucio? Kiel ĝi rimarkigos sin? Neniu povas respondi tiujn demandojn. Tio estas la nekonato. Sed tiuj, kiuj observas kaj pripensas, ne dubas: laboristoj kaj ekspluatantoj, revoluciuloj kaj konservemuloj, intelektuloj kaj praktikuloj, ĉiuj sentas, ke ĝi estas apud niaj pordoj.

Nu! Kion ni faros, kiam la revolucio estos eksplodinta?

Ĉiuj ni estas tiom multe studintaj la draman flankon de la revolucioj kaj tiom malmulte ĝian verkon vere revolucian, ke multaj inter ni vidas ĉe tiuj grandaj movadoj nenion krom la scenigon, la luktoj de la unuaj tagoj, la barikadojn. Sed tiu lukto, tiu unua interpuŝiĝo, finiĝas tuj, kaj estas nur post la disfalo de la antikvaj registaroj, kiam komenciĝas la realan verkon de la revolucio.

Senkapabligitaj kaj senpovaj, atakataj el ĉiu flankoj, ili estas tuj forblovitaj de la ribelo. Post apenaŭaj tagoj la burĝa 1848a monarĥio malaperis kaj, kiam ĉaro kondukis Ludoviko-Filipon ekster Francion, Parizo ne zorgis plu pri la eksreĝo. Post iuj horoj la registaro de Thiers malaperis, je la 18a de marto de la 1871a, kaj lasis Parizon mastro de ties estonto. Tamen 1848 kaj 1871 estis nur ribeloj. Antaŭ popola revolucio la registoj vaporiĝas per surprizinda rapido. Ili dekomence fuĝas, kvankam por konspiri aliie, klopodante pretigi eventualan revenon. Malaperinta la antikva registaro, la armeo, |23 hezitante antaŭ la tajdo de la popola leviĝo, ne obeas plu siajn estroj; tiuj ĉi aliflanke ankaŭ eklipsiĝas prudente. Kun krucitaj brakoj la soldataro lasas fari aŭ kun la pafilkapoj supren ili aliĝas al la ribelantoj. La polico kun la brakoj pendantaj ne scias, ĉu ili devas frapi aŭ krii «Vivu la Komunumo», kaj la urbogardistoj iras hejmen «por atendi la novan registaron». La grandaj burĝoj aranĝas siajn valizojn kaj iras al senriska loko. La popola restas. Jen kiel sin anoncas revolucio.

Ĉe pluraj urboj oni proklamis la Komunumon. Miloj da homoj estas surstrate kaj iras vespere en la improvizajn klubojn, interdemandante «Kion ni faru?», debatante kun ardo la publikajn aferojn. Ĉiuj interesiĝas, la hieraŭaj indeferentuloj eble estas tiuj plej fervoraj. Ĉie multa bonvolo, viva deziro sekurigi la venkon. La grandaj sinoferoj okazas. La popolo deziras nenion krom marŝi antaŭen.

Ĉio tio estas bela, estas plejalteca. Sed tio ankoraŭ ne estas la revolucio. Plenkontraŭe estas tiam, kiam ekas la bezono pri la revoluciulo.

Certe estos plenumitaj revenĝoj. La Watrin-oj kaj la Thomas-oj pagos sian malpopularecon. Sed tio estos nur okazaĵoj de la batalo kaj ne de la revolucio.

La registaremaj socialistoj, la radikaluloj, la nekonataj geniuloj de la ĵurnalaro, la demagogaj oratoroj –kaj burĝaj kaj ekslaboristoj– kuros en la urbodomon, la ministrejojn, por preni posedon sur la forlasitaj seĝegoj. Iuj rangaltiĝos |24 ĝojege. Ili miros pri si mem antaŭ la ministrejaj speguloj kaj provludos ordoni per graveco konvena al la alteco de sia nova rango: ili bezonas nepre ruĝan skarpon, galonitan kepon kaj magistran mienon por impresi la ekskamaradojn de redakcio aŭ de fabriko! Aliaj dronos en la dokumentaron kun la plej bona volo kompreni ion. Ili pretigos leĝojn, ili publikigos dekretojn kun ŝvelparolaĵoj, kiujn neniu pretos plemuni –ĝuste ĉar oni estas je revolucio.

Por akiri aŭtoritaton, kiun ili ne havas, ili serĉos la sankcion de la malnovaj registformoj. Ili nomiĝos Provizora Registaro, Komitato pri Publika Sano, Urbestro, Komandanto de la Urbodomo, Estro de la Sekureco –kion scias oni! Elektitaj aŭ aklamitaj, ili kunvenos en parlamentoj aŭ en Konsilantaro de la Komunumo. Tie renkontiĝos homoj, apartenantaj al dek aŭ dudek malsamaj skoloj, kiuj ne estas personemaj grupetoj, kiel oni diras ofte, sed kiuj respondas specifajn manierojn koncepti la amplekson, la gravecon, la celon de la revolucio. Laŭeblistoj, kolektivistoj, radikaluloj, jakobenoj, blankistoj, kontraŭvole ariĝintaj, malŝparante sian tempon per diskutoj. La honestaj homoj miksiĝintaj kun tiuj ambiciuloj, kiuj nur revas pri la superrego kaj malŝatas la amason, el kiu ili devenis. Ĉiuj, alvenintaj kun ideoj tutkontraŭantaj, devigitaj interkonsenti ŝajnajn aliancojn por starigi plejmultojn, kiuj daŭros ne plu ol unu tago; kvelerante, traktante unuj la aliajn kiel reakciulojn, aŭtoritatulojn, friponojn; netaŭgaj konsenti neniun gravan mezuron kaj devigitaj diskuti pri bagateloj; nekapablaj |25 produkti nenion krom ŝvelparolaj proklamoj; ĉiuj sin taksante gravaj, kvankam la aŭtentika forto de la movado estos sur la strato.

Ĉio tio povas amuzi la amantojn de la teatro. Sed tio ankoraŭ ne estas la revolucio; estas nenio farita!

Dum tiu tempo la popolo suferas. La fabrikoj haltas, la laborejoj fermiĝas, la komerco ne funkcias. La laboristo ricevas eĉ ne la minimuman salajron, kiun li havis antaŭe, la varoj prezaltiĝas!

Per tiu heroa sinofero, ĉiam karakterizanta la popolon kaj atinganta la plejaltecon je la gravaj okazaĵoj, ĝi paciencas. Ĝi estis, kiu kriis je la 1848a: «Ni metas tri monatojn el mizero sub la servo de la Respubliko», dum la «reprezentantoj» kaj la sinjoroj de la nova registaro, ĝis la lastranga provoso, ricevis regule sian pagon! La popolo suferas. Per sia infana fido, per la naiveco de la amaso, fidanta je siaj gvidantoj, ĝi atendas, ke tie en la alteco, ĉe la Ĉambro, ĉe la Urbodomo, ĉe la Komitato pri Publika Sano, oni okupiĝos pri ĝi.

Sed tie en la alteco oni pensas pri ĉio escepte de la suferoj de la amaso. Kiam la malsato mordis Francion je la 1793a kaj riskigis la revolucion, kiam la popolo falis en la lastan mizeron, dum la Elizeaj Kampoj estas sulkitaj de imponaj ĉaroj, kie virinoj loĝigas siajn luksegajn mondumecojn, Robespiero insistis la jakobenojn por diskutigi sian eseon pri la angla konstitucio! Kiam la laboristo suferis je la 1848a pro la ĝenerala halto de la industrio, la Provizora Registaro kaj la Ĉambro kveleras pri la militistaj pensioj kaj la laboro ĉe |26 la malliberejoj sen demandi sin pri tio, el kio vivtenas la popolo dum tiu kriza epoko. Kaj, se oni devas lanĉi riproĉon al la Pariza Komunumo, naskiĝinta sub la kanonoj de la prusoj kaj daŭrinta nur sepdek tagojn, tiu estas ankaŭ ne esti kompreninta, ke la komunumista revolucio ne povas venki sen bone nutritaj batalantoj, kaj ke per tridek moneroj ĉiutage oni ne kapablas samtempe batali ĉe la remparoj kaj vivteni sian familion.

La popolo suferas –kaj demandas: «Kion ni faru por eliri el la senelirejo?»

3

Nu! Ŝajnas al ni, ke estas unu sursola respondo por tiu demando:

–Konfesi kaj proklami laŭte, ke ĉiu, kiu ajn estus lia sinteno je la into, kiuj ajn estus lia forto aŭ lia malforto, liaj kapabloj aŭ lia nekapablo, posedas antaŭ ĉio la rajton vivi kaj ke la socio devas disdoni inter ĉiuj senescepte la vivrimedojn, kiujn ĝi havas. Konfesi tion, proklami tion kaj agi konsekvence!

Agi tiel, ke ekde la unua tago de la revolucio la laboristo sciu, ke nova erao malfermiĝas antaŭ li: ke ekde nun neniu bezonos dormi subponte apud palacoj; malsati, kiam estas nutraĵoj; |27 tremi pro malvarmo apud peltomagazenoj. Ke ĉio apartenas al ĉiuj je la realo kiel je la principoj kaj ke finfine je la historio okazas revolucio, kiu prizorgas la bezonojn de la popolo antaŭ ol instrui ĝin pri ties devoj.

Tio ĉi ne povos esti plenumita per dekretoj, sed nur per la tuja, efektiva alproprigo de ĉio bezona por sekurigi la vivon de ĉiuj: tiu estas la nursola kielo vere scienca procedi, la nursola, kiu estas komprenata kaj dezirata de la popolamaso.

Ekposedi je la nomo de la ribelanta popolo la tritikujojn, la magazenojn, plenŝtopitaj el vestaĵoj, la loĝindajn domojn. Malŝpari nenion, organiziĝi tuj por plenigi la truojn, alfronti ĉiujn necesojn, satigi ĉiujn bezonojn, produkti ne plu por doni profitojn al kiu ajn, sed por vivigi kaj disvolvi la socion.

Ne plu plursencajn formulojn tiajn, kia la «rajto pri la laboro», per kiu oni trompis la popolon je la 1848a kaj klopodas ankoraŭ trompi ĝin. Ni havu kuraĝon konfesi, ke la bonstato, ekde nun ebla, devas realigi ĉiupreze.

Kiam la laboristoj postulis je la 1848a la rajton labori, oni organizis la naciajn aŭ urbajn laborejojn kaj sendis la homojn peni en tiujn laborejojn kontraŭ kvardek moneroj ĉiutage! Kiam ili petis la organizadon de la laboro, oni respondis al ili: «Paciencu, amikoj, la registaro zorgos pri tio kaj por hodiaŭ jen |28 kvardek moneroj. Ripozu, kruda laboristo, kiu penis dum via tuta vivo!» Kaj dum la atendo oni alcelis la kanonojn. Oni levis ĉiujn fortojn de la trupo, oni malorganizis la laboristojn per mil rimedoj, kiujn la burĝoj konas perfekte. Kaj je unu bela tago oni diris al ili: «Foriru kolonii Afrikon aŭ ni mortpafos vin!».

Alia estos la rezulto, se la laboristoj postulas la rajton pri la bonstato! Ili proklamas per tiu eĉ sian rajton sinproprigi la tutan socian riĉon, preni la domojn kaj loĝi en ili laŭ la bezonoj de ĉiu familio, kapti la nutraĵojn amasigitajn kaj uzi ilin por koni la bonstaton post esti koninta nur la malsaton. Ili proklamas sian rajton pri ĉiuj riĉaĵoj –frukto de la laboro de intaj kaj antaj generacioj kaj ili uzas ilin por ekkoni tion, kio estas la altaj plezuroj de la arto kaj de la scienco, troa tempo akaparitaj de la burĝoj.

Kaj, asertante sian rajton pri la bonstato, ili deklaras, kio estas ankoraŭ pli grava, sian rajton decidi ili mem pri tio, kio devas esti tiu bonstato –kion nepras produkti por sekurigi ĝin kaj kion oni devas forlasi kiel senvaloraĵon ekde nun.

La rajto pri la bonstato estas la eblo vivi kiel homaj estaĵoj kaj eduki la infanojn por fari el ili egalajn membrojn de socio supera ol la nia, dum la «rajto pri la laboro» estas la rajto resti por ĉiam la salajrata sklavo, la penanta homo, regota kaj ekspluatota de la morgaŭaj burĝoj. La rajto pri la bonstato estas la |29 socia revolucio, la rajto pri la laboro estas nenio krom industria malliberejo.

Estas ĝusta tempo, por ke la laboristo proklamu sian rajton pri la komuna heredaĵo kaj por ke li ekposedu ĝin.