Por ataki kaj por defendi - Wilhelm Liebknecht

POR ATAKI KAJ POR DEFENDI.
Geamikoj! La grandmajstro de 1’ demokratio germana, Johann Jacoby, diris en sia fama parolado pri „la celo de la laborista movado”: „La fondo de plej eta laborista socie- to estos por la estonta historiisto pli grava, ol la batalo de Sadowa.” 1) Se li parolus nunmomente, tiam li povus aldoni: „kaj pli grava ol ĉiuj triumfoj kaj ĉiuj kavaleri-manovroj el la sankta milito de l’ sinjoroj Bonaparte kaj Bismarck”. i Jes, la fondo de plej sensignifa societo de laborantoj estas pli grava laboro civilizanta, ol ĉiuj „heroagoj”, kiujn militarista kaj monarĥista Eŭropo sur la tielnomata kam- po de honoro jam faris kaj ankoraŭ faros. En la ligoj de laboristoj naskiĝas kaj kreskas la ideoj pri Nova Tempo, — en ili estas preparata la solvo de la urĝaj demandoj, kiuj maltrankviligas nian epokon, — dum la mano de 1’ soldatoj portas nur mortigilon, por defendi la kreaĵojn de estinteco. Ciu laborista unuiĝo estas homon- liberiga lernejo — peco de 1’ mondo venonta, penetranta kiel fendilo en la mondon de nun, por krevigi ĉi tiun. Malamike staras hodiaŭ unu kontraŭ alia du mondoj: la mondo de la posedantoj kaj la mondo de la malpose- dantoj — la mondo de Kapitalo kaj tiu de Laboro — la mondo de 1’ subpremantoĵ kaj la mondo de 1’ subprema- toj — la mondo de Burĝaro kaj la mondo de Socialismo du mondoj kun kontraŭaj celadoj ,idealoj, perspekti- voj — du mondoj kiuj ne povas ekzistadi samtempe, sed el kiu unu devas cedi lokon al la alia.

Dum la lastokazinta milito ’), sub la brilo de 1’ flaman- taj vilaĝoj kaj urboj, tiuj du mpndoj interkontrastis per akraj konturoj -- ĉi tie la defendantoj de 1’ mondo mal- nova, kraĉantaj malamon kaj malestimon al la najbar- popoio; laŭdantaj pograndan buĉadon de homoj kiel plej altan celon; incitantaj per ĉiuj rimedoj la pasiojn; ver- ŝantaj maron da sangd sur la altaro de sensenca patru- jamo; — tie, flanke starantaj, la batalantoj de 1’ nova mondo, trankvilaj apud la sovaĝa fiuego, kvietaj en la mezo de 1’ nacia deliro, nemoveblaj nek per riproĉoj, nek per persekutoj, kaj fiere respondantaj al la febrebriaj kontraŭuloj: „Kio ŝajnas al vi plei sankta devo, tio estas por ni sensencajo. Kion vi laŭdas, tio estas por ni kontrafl racio kaj kontraŭ justeco. La homo, kiu loĝas je la alia fianko de nia limo, estas homo kia ni. La popoloj estas frataro, kaj iam amos unu-alian, anstataŭ disŝiri sin. Mortigo restas mortigo, ankaŭ se la mortigantoj parolas malsa- majn lingvojn kaj portas multkolorajn vestaĵojn. Mortigo estas krimo, kaj krimo ne ĉesas esti krimo se ĝi estas pogrande farata. Kion vi nomas gloro’, tio estas por ni la malo; kion vi riomas honoro tio estas ai ni malhonoro; la venko, pri kiu vi ĝojas, estas por ni la triumfo de 1’ bar- bareco. La milito estas peko al Ia sankta spirito de ho- maro, kaj malfeliĉo por triumfinto same kiel por venkato. „La vorto „patrujo”, kiu fluas tiom abunde el via buŝo, havas por ni nenian ĉarmon. „Patrujo” en via senco estas al ni ideo reakcia kaj kontraŭkultura. Nia patrujo estas la tuta Tero; „ubi bene ibi patria”, — kie bone ni fartas, t. e. kie ni povas esti h o m o j, tie estas nia pa- trujo. Kion vi nomas patrujo, tio estas por ni nur loko de mizero — malliberejo — kampo de ĉaso, sur kiu ni estas la ĉasaĵo ĉasata. Vi malestime nin nomas „senpatrujuloj" ,sed vi mem igis nin senpatrujaj. Cu ne estas strange, ke vi, kiu fieriĝas je via kristaneco, riproĉas ai ni, ke ni ne estas „naciemaj”? Car ĉu ne estas la granda merito de kristana religio ke ĝi transformis ia nacian dion de la hebreoj en dion por ĉiuj popoloj; do — mo- derne esprimate — renversis la nacieco-principon, kaj anstataŭis ia penson nacian per penso internacia? Vi nur defendas antaŭjuĝojn kaj egoismon — la interesoj de Homaro postulas, ke disfalu tio, kion vi honoras. Viaj triumfoj nur plirapidigas vian ruiniĝon — en la fest-sono- rado pro via triumfo ni aŭdas la morto-sopiron de via estreco”. Mutaj pro miro la kontraŭstarantoj vidis la neatenditan scenon, kaj aŭdis la strange sonantan parolon de la nova mondo. Certe, la nombro de tiuj, kiuj el nomo de Homaro protestis, estis sensignife malgranda, kaj tiu nombro malgranda konsistis preskaŭ nur el laboristoj — parioj de 1’ nuna Socio. Sed, ĉu povus esti alie? Cu ne estis ĉiutem- pe la subprematoj, kiuj flegis la sanktan fajron de libe- reco kaj humaneco? La mizero estas plej bona, ne, ĝi estas la sola instruanto de Homaro: la malfortulojn ĝi igas ekpreĝi; la forta karaktero lernas per ĝi uzadi sian fOrton kaj revi pri sia liberiĝo, kaj agadi por sia liberiĝo. Jes, estas en nia epoko la laboristoj, kiuj, devigate de la mizero, sin donis por la liberiga laboro, same kiel en meza epoko estis la kampkulturistoj, kiuj predikis la evangelion de libereco kaj de egaleco; kaj, same kiel en ia komenco de nia epoko el mezo de 1’ mairiĉuloj kaj suferantoj naskiĝis la kristana movado.

Car: ne estas por la unua fojo, ke tiel staras du mondoj unu kontraŭ alia. En la 18a jarcento, kiam burĝaro anko- raŭ politike estis subpremata, tiu sama burĝaro kreis al si propran moralon, kiu estis mala ai la ekzistanta moralo; — la nova venkis la malnovan. Je tiu morala triumfo sekvis tre baldaŭ la materia triumfo — la Franca Revolucio.

Sed, Historio prezentas ankoraŭ pli frapantan ekzem- plon. Jen la roma imperio, sur la supro de potenco. Nenio estas plu submetebla, ĉiuj landoj de 1’ mondo tiam ko- nata estas sub jugo. Potenculoj diboĉas en senekzempla lukso; — Popolo pereas en senluma sklaveco__ Jen subite sin levas la konscienco de 1’ subpremata amaso; naskiĝas movado; komence la potenculoj malestimas kaj mokas ĝin; sed, iom-post-iom, ili maltrankviliĝas, ekti- mas, kaj tiam komenciĝas plej abomena, plej kruela per- sekutado. Sed, per tio ili nur kreis m a r t i r o j n, kaj ili nur fortigis la movadon, kiun ili volis sufoki. Oni mal- permesas al la timataj „malamikoj de Ŝtato kaj Socio” — kiaj tiam estis nomataj la kristanoj — kunvenadon.... kaj jen ili kunvenas en katakomboj. Oni eltrovas plej terurigajn turmentojn, oni liveras ilin al mortmartirado; — vane; tio ilin ne povas timigi, kaj dum plej teruraj do- loroj ili kompate ridetas pri la malsaĝaj barbaroj, kiuj opinias, ke iii povas sufoki justan ideon! — „Se nia afero estas sankta, tiam vi ne povas ĝin pereigi — se ĝi ne estas sankta, tiam ĝi ja pereos sen vi!” ili krias al siaj turmentantoj, kaj kun ĝojo, certaj pri sia triumfo — ili iras al punejo.

„Se nia afero estas sankta” — tio signifas en modernaj vortoj: Se nia ceiado estas laŭ la veraj interesoj de ho- maro, tiam ĝi ne estas detruebla per perforto. Se ĝi estas kontraŭ tiuj interesoj, tiam ĝi pereos pro propra neve- reco, ne bezonante subpremadon perfortan.

Nu, kion utilis leonoungo, kruco, bruligejo kaj la aliaj martiriloj? Evolucio de Homa konscio marŝis konstante antaŭen: kristanismo venkis ĉiopovan paganismon — la nova mondo ruinigis la malnovan!

 Ni tie ĉi tamen atentigas, ke ni tute ne kredas la kutimajn tradiciojn pri tielnomata origina kristaneco; nek ni konsideras la nunan civilizacion kiel rezulton de krista- neco. Estas facile pruveble, ke depost la momento, je kiu kristaneco fariĝis religio de 1’ Ŝtato, ĉiu materia kaj spirita progreso de Homaro trovis kristanecon kon- traŭ si.

Post falo de antikva paganismo sekvis por Homaro longa, malluma nokto. Kristaneco, fariĝinte religio de 1’ Ŝtato, pli kaj pli malproksimiĝis de la principoj al kiuj ĝi dankis sian triumfon. Gi mem iĝis ilo por subpremado. Sed Homaro en sia irado ne lasas haltigi sin. La ideoj de egaleco, libereco, frateco ne mortis, sed ĉiam vegeta- dis sub la supraĵo de la socio. Vane la eklezio penis kate- nigi la libereman spiriton; vane ĝi starigis sian inkvizi- cion. La korpojn ĝi povis forbruli, sed el la cindrojn la pensoj eternaj sin fenikse relevis kun nedifektitaj flugiloj.

Centmiloj da herezuloj estis mortigataj aŭ kripligataj, la subpremantoj laŭŝajne triumfis, sed la fino estis, ke la herezuloj venkis siajn juĝantojn. Reformacio rompis la potencon de papismo, kaj hodiaŭ la socia evolucio ne sin okupas plu kun la senpotenca papo „neerarebia”. Certe, kiu kapablas kompreni, tiu povas konkludi el la historio de 1’ religiaj persekutoj, ke estas frenezajo peni returni la radon de 1’ homa progreso. Same kiel la me- zepokaj herezojuĝantoj antaŭ la tribunalo de Homaro estas kondamnitaj, same tiel ia nunaj juĝantoj, — kiuj kredas, ke ili povas sufoki per policaĵoj la novan penson de Socialismo, — estos iam de tia tribunalo juĝataj kaj kondamnataj. Kaj same kiel la herezuloj de mezepoko triumfis je siaj persekutantoj, same tiel la nunaj here- zuloj venkos la juĝantojn de hodiaŭ. Aŭ ĉu oni kredas, ke niaj ideoj havas malpli da vivipovo ol havis marti- rata kristaneco? Vana sensencajo!

Samspecan rolon, kian ludis subiranta Roma mondo kontraŭ leviĝanta kristaneco, plenumas hodiaŭ la mondo burĝara kontraŭ socialismo. Denove la homara konscio ribeliĝas kontraŭ kruda materialismo, kiu humiligas la homojn je brutaro aŭ je komercaĵo. Kaj same kiel antaŭe, estas denove la malriĉuloj kaj damnitoj de 1 tero en kiuj la semoj de nova mondo unue ekĝermis.

Sed, ekzistas ankaŭ tre grava diferenco: Socialismo ne havas kontraŭ si la Sciencon, ĝi trovas en ĝi neren- verseblan apogilon — kvankam la nunaj pastroj de scienco plejparte estas fidelaj servantoj de dio Mam-. mon! Socialismo ne estas nur afero de sento, sed ankaŭ de scio; ĝi apogas sin sur klara konscio de 1’ sociaj rilatoj. Gi havas konkretan programon por rekreo de Socio. La socialista sento havas la saman forton, kiun havis la sento de unua kristaneco. La nura sento jam igis kris- tanecon nekontraŭstarebla — kiom senespera do estas la batalo kontraŭ socialismo kiu per sia sento posedas la forton de religio kaj super tio per sia scio havas ankaŭ la forton de scienco! Se la vorto religio ne. povus esti malbone komprenata, ni dirus: ,,so- cialismo estas religio kaj scienco samtempe.” Elvolviĝan- te en kapo kaj koro de la laborantoj, socialismo ne estas neniigebla nek per ruzeco, nek per perforto, nek per ŝajnargumentoj. En ĉiu laboristo vivadas, konscie aŭ nekonscie, pli aŭ malpli forte, la ĝermo de Socialismo. Kaj tiu ĉi ĝermo, la ĝermo de 1’ mondo venonta, ne estas mortigebla. Kontraŭ ĝi ne utilos neigado, ne fermo de 1’ okuloj, ne persekŭtoj, ne buĉadoj! La movado plenumas sin kun neevitebleco de leĝo de Naturo! Kontraŭstaro nur povas plifortigi socialismon, same kiel per perforto for- tiĝiŝ kristaneco. Socialismo havas siajn martirojn, same kiel kristaneco.

Kaj se estus mortigataj ankoraŭ miloj aŭ centmiloj, socia- lismo ne estus barata per tio en sia plena triumfo, same kiel ĉio entreprenata kontraŭ kristaneco kompatinde mal- sukcesis. E1 la sango de ĉiu martiro sin levos cent novaj batalantoj; la kreskanta danĝero ŝtaligos ilian kuraĝon: kiu faris traktaton kun Morto, tiu estas certa de 1’venko!

Ni turnu momenton la okuiojn al Francujo, tiu granda provejo politika kaj socia, kie antaŭ kelkaj jaroj ludiĝis la grandioza dramo de Komuno. La socialista proletariaro de Parizo, por unu momento mastro de la situacio, post heroa gigantobatalo estis venkita de la unuiĝintaj francaj kaj prusaj armeoj. 40.000 laboristoj estis dum kaj post la batalo mortigitaĵ, egala nombro estis arestitaj, por perei en malsanigaj malliberejoj, en putrodoraj ŝipkavoj, en la venenaj vaporoj de 1’ marĉoj de Cayenne — la seka gilotinilo. Kia kriado de ĝojo inter la defendantoj de 1’ malnova mondo! La socia problemo estis pelita el la mondon! Socialismo, en la persono de 80.000 laboristoj, estis mortigita!

Socialismo mortigita? Oni pruvis havi malfortan memoron. 23 jarojn antaŭ tiu ĉi katastrofo, Parizo estis scenejo de samspeca dramo, ne malpli grandioza, kvan- kam malpli ampleksa. Post la februaro-revolucio, le retri- umfanta burĝaro mortigis 12.000 proletariojn kaj sendis 12.000 aliajn al Cayenne__ Senfina estis la ĝojo de 1’ burĝaro pri la malvenko de socialismo. La socio estis sa- vita, kun ĉiuj siaj dependaĵoj: familio, posedorajto, kaj ĉielo scias, kiaj aliaj belegaĵoj, kiujn burĝaro honoras per vortoj, sed en praktiko piedfrapas kaj kovras per honto.

Socialismo estis malviva! dek-du mil homoj, — por kiuj la klera eerbo de 1’ ĵurnalistoj eltrovis amason da belso- naj nomoj, kiaj banditoj, bruligantoj, modernaj bar- baroj — dek-du mil socialistoj estis malvivaj, dek-du mil aliaj estis sur la vojo al la seka gilotinilo — kiu povus ankoraŭ kredi al estonta danĝero? Socialismo estis sen viva kaj enteriglta; super la kadavroj la tero estis hardi- gita — kiel socialismo povus relevi sin?

La tempo pasadis. Respubliko baidaŭ estis metata en tortibo, apud socialismo, kaj sur la du tomboj Napoleon starigis sian tronon — kiel do povus malviva socialismo revekiĝi? „Sango kaj mortigilo” regadis; la presaro estis severe gvardata aŭ simple subaĉetata; samtempe, nenio restis neprovita por ligi laborantan popolon al la impe- rio. Unuvorte, ĉiuj rimedoj de reakcia politiko estis uzataj por neebligi novan esplodon. Pli multe ol faris Bonaparte ne estas farebla, kaj ni ne kredas, ke ekzistas dua landes- tro, kapabla fari tiom. Estas do kompreneble, ke Bonaparte iĝis la idolo de burĝaro de ĉiuj landoj. Oni bone ankoraŭ scias, kiom da stulta admiro la tuta liberala kaj konserva- tiva gazetaro verŝis sur la kapon de 1’ viro de la dua de decembro. Li estis la homiĝinta antafl-zorgeco, provizita ĵe superteraj ecoj de ĉiu-saĝeco kaj de ĉiom-potenco — Kaj la fino? Post esti ripozinta 22 jarojn en la tero, la mort-kredata giganto eketendis siajn membrojn; la kva- ran de septembro 1870 ĝi stariĝis, forlasante la tombon — la trono de Bonaparte disfaiis — socialismo vivis!!

Duonjaron poste okazis la komuno! Socialismo, kiu en 1848 nur eltenis kvar tagojn nun kontraŭstaris du mona- tojn la unuigitajn klopodojn de franca kaj prusa soldata perforto, kaj nur per 8-taga stratbatalado ĝi povis esti subigata. La buĉado estis pli granda ol en 1848; la nom- bro de 1’ deportitaj estis triobligita. Tuteŭropa burĝaro entuziasme aplaŭdis tion kaj ĉiumaniere esprimis sian aprobon. Tamen, nur du monatojn poste, burĝaro jam povis konstati, ke ĝi nur estis festinta iun P y r r h u s- triumfon, ke ĝi estis tranĉinta sian propran karnon. Fran- cujo estis perdinta siajn plej inteligentajn laboristojn Raj — Socialismo ne mortis! Oi vivis, en Parizo, en Francujo, en Germanujo, ĉie en la mondo. Gi vivas en la brusto de ĉiu laboristo kiu posedas koron, kiu povas senti kaj kapon, kiu povas pensi. Burĝaro ja ne povas mortigi ĉiujn laboristojn, kaj, se ĝi povus tion fari, kio estus por ĝi la rezulto? ŭi nur estus farinta memmortigon. Burĝaro ekzistas per la laboristoj; sen laboristoj ĝi ĉesus ekzisti kaj per la laboristoj ĝi ĉesos ekzisti —- tiun fata- lan dilemon ĝi ni povas eviti. Nuna socio produktas prole- tariaron ĉiam kreskantan en nombro, la ekonomiaj cirkon- stancoj pelas tiun proletariaron al Socialismo. Ju pli po- tenca iĝos burĝaro, des pli giganta iĝos proletariaro, des pli forta fariĝos socialista movado, des pli potenca do iĝos la kontraŭuloj de burĝaro. Se burĝaro deziras resti bur- ĝaro, tiam ĝi devas plifortigi proletariaron kaj per tio So- cialismon, sian malamikon ĝismortan. Se ĝi neniigus pro- letariaron kaj Socialismon, ĝi detruus tiujn, kiuj nutras ĝin. En tiu ĉi cirklo fatala ĝi devas. perei.

Per „sango kaj mortigiloj” oni ne povas peli socialis- mon el la mondon. En junio 1848 oni vane klopodis tion fari; kaj la Pariza sangverŝo en majo 1871 ne pli bone efikis. Same kiel la juniribelo reviviĝis en la komuno, tiel same ankaŭ komuno iam festos sian reviviĝon kaj la erupcioj sin ripetados ĉiam pli rapide kaj ĉiam pli forte, ĝis la mondo malnova estos elĉerpinta siajn ĉiujn rime- dojn kaj disfalos je ruinoj — se almenaŭ ne pacema vojo estas trovebla, pri kiu ni parolos ĉi-poste.

Ke kruda perforto ne sufiĉas kontraŭ socialismo, tion ankaŭ pli malpli komprenas niaj kontraŭuloj. Tial ili kelk- foje klopodas batali nin per moralaj armiloj. Ili fondas laboristligojn, en kiuj ili instruas al la laboristoj, ke ek- zistas plena harmonio inter Laboro kaj Kapitalo; ke la veraj interesoj de la laboristklaso postulas, ke ĝi iru kun kapitatistoj man-en-mane; kaj ke la disputo pri la socia problemo nur estas jetata inter la klasoj de kelkaj glore- muloj, senkonscienculoj, instigantoj---- Nu, ili daŭrigu; ili fondas tiujn ligojn por NL La nevero de tiu harmoni- teorio estos pleĵ konvinke pruvata de la ĉiutaga spertado. La laboristoj lernos. per propra spertado, ke en nuna -socio laboristoj kaj kapitalistoj havas malajn interesojn.

La faktoj mokas kun tiaj harmoniteorioj. Kiomfoje ni jam vidis, ke plej intensaj agadoj, plej ampleksaj strikoj okazis inter laboristoj edukitaj laŭ la evangelio de 1’sank- ta harmonio inter Laboro kaj Kapitalo, sed en kies koroj kaj cerboj la lakto de tiu harmonio-saĝeco, sub influo de 1’ sperto, sin estis ŝanĝinta en morta serpentveneno.

Cu kelkaj homoj povus esti la kaŭzo de movado, kiu samtempe aperis en ĉiuj landoj, kaj jam dum preskaŭ aĝo de' homo rekte regadas la historion de tuta Eŭropo? Kia ofendo estas por laboristaro en tia supozo! Centmiloĵ, milionoj da laboristoj estus kiel ŝafoj gvidataj de nur kel- kaj ribeligantoj? O, sinjoroj burĝoj kaj aliaj reakciuloj, kiam la laboristoj estus tiom facile kondukeblaj ŝafoj, kiom laŭŝaĵne vi pensas, tiam sendube ili estus en vlaj retoj,. ĉar vi certe faras la eblon por kapti ilin, kaj vl disponas je centoble pli da rimedoj por ligi ilin al vi, 01 havas la socialistoj. Sed tia supozo estas, unue, ofendo por la laboriŝtoj, due, tute maiĝusta, kaj trie, treege malsaĝa — entute, nur rezulto de absoluta nescio pri la historia evolucio.

La infano, kun sia naiva fantazio plenigas la mondon per princoj, gigantoj, malgranduloj. ŭi ĉie nur vidas neordinaraĵojn, miraklojn, ĝi ĉie konjektas sekretajn po- tehcojn. Sur simile infana starpunkto sin trovas ĉiuj, kiuj konsideras la homan historion kiel rezulton de kelkaj neordinaraj homoj — bonaj kaj malbonaj — kaj kiuj vidas en ĉiu okazantaĵo, en ĉiu movado nenion ol kapricon aŭ deziron de tiu aŭ tiu persono. Sur tiu starpunkto staris ĝis antaŭ nelonge la tuta historiografio, kiu estis nenio ol senfina ĉeno da nomoj de famaj princoj, armeestroj kaj herooj, miksita kun granda kvanto da sciigoj pri bataloj, konspiroj, mortigoj ktp., mallonge, nur sensacia ro- mano de plej malbona speco — parte rabista romano, parte rakonto por infanoj.

Por scienca historigrafio la historia evolucio estas rezulto de 1’ baraktado inter Homaro kaj Naturo. Gi ne konas arbitrecon, ĝi vidas nur necesecon — nenion mira- klan, nek eksterordinaran; ĉio disvolvas sin laŭnature, laŭ ĝeneralaj leĝoj de Naturo. La mirakluloj de 1’ griz- aĝaj legendoj malaperas antaŭ la torĉo de 1’ kritiko, same kiel la monstraj nebulobildoj sin solvas en nenion antaŭ brilo de 1’ aŭroro. La kulto al herooj estas ĵetata kiel eluzitaĵo en la ĉifonejon de superstiĉo — la „grandaj homoj” estas humiligataj, homaro estas levata!

La irado de Historio estas konstanta barakto de 1’ homoj kontraŭ Naturo — neinterrompata batalo por ek- zisto; unue: batalado por ne esti subigata de Naturo; poste: batalado por subigi Naturon. La rezulto de tiu multmiljara barakto estas la nuna kulturo.

Geamikoj, vi ĉiuj scias, sendube, ke la biblia kreo-ra- konto estas de scienco renversita. La homo ne venis per- fekta el la manojn de kreanto; ĝi ne poste degeneris, tiel ke dio devis sendi profetojn, savantojn kaj aliajn mira- klestaĵojn, por rebonigi siajn similulojn. La origina homo ne estis la rekta, malkurba estaĵo, fiere rigardante al ĉielo kaj portante sur frunto la signon de nobleco kiel estro de ĉio kreita — kiel tion rakontas la fablo de malnova testamento. ŭiaj unuaj praavoj estis en ĉio similaj al aliaj animaloj, kaj nur per hazarda koincido de favoraj cirkon- stancoj, ĝi estas povinta sin levi super siaj parencoj.

La historia tempo komenciĝis nur tiam, kiam la homo fariĝis kapabla por vivadi solidare kune kun aliaj homoj. .Je la momento, kiam ĝi fariĝis animalo socia (zoon politi- kon), komenciĝas ĝia historio. La homo-solulo, kiu nur vivis por si, ne povis sin levi snper la aliaj animaloj, kaj ne havis historion nek evolucion. Nur per socieco la homo fariĝis homo. Ciu progreso, ĉiu kulturo estas rezulto de socia kunvivo. Kaj ju pli disvastiĝas la socia sfero, des pli rapide progresas kulturo, kaj des pli alte sin levas kul- turo. Elirante de unuopaj individuoj al gento, sin eten- dante poste al nacioj kaj fine al tuta la mondo — jen estas la iro de 1’ homa evolucio. La ideo pri la universald homa solidareco estas la plej alta principo de kulturo kaj moralo. Ĝin plene efektivigi, tio estas la tasko de socialismo.

Sekve: civilizacio estas rezulto de komuna laboro. Ciu homo dum sia vivo devis batali por ekzistado. Ciu unuo- pulo aldonis sian parton al ia entuto de 1’ kultur-riĉa- ĵoj. La „grandaj homoj”, pri kiuj rakontas oficiala histo- rio, faris ankaŭ sian parton, eble, pro favoraj cirkonstan- coj iom pli ol samtempanoj restintaj nekonataj, sed ne per si mem ili estis kapablaj fari tiun plion, sed nur per la cirkonstancoj kreitaj de socieco. Antaŭ la akra okulo de kritiko la sociaj idoloj suferas la saman sorton kiel la religiaj idoloj. Same kiel kristanoj renversis la idolojn, kaj montris al la mute pro timo rigardantaj naivuloj, ke ilia dio tiom timata nur estis peco da ligno putrinta, tiel ankaŭ scienco ĵetas tiajn „grandajn homojn” de ilia piedestalo kaj pruvas, ke la popoloj nur admiris ĥimerojn.

La scienca historio malaperigas heroojn kaj miraklo farintojn, kaj estimigas ĉiun homon. Ne dank al mirakloj de kelkaj elektitoj homaro atingis la ŝtupon sur kiu ĝi estas, ne, homaro leviĝis same kiel la koralinsuloj de Maro Pacifika: per komuna laboro de miliardoj da individuoj.

Geamikoj, pardonu jenan ekskurson ekster mia temo. Mi voiis nur montri, kiel malĝusta estas la supozo, ke la homa evolucio plenumis sin sub influo de kelkaj granduloj, ĉu bonaj ĉu malbonaj. Ankaŭ la nuna socia movado ne estas kreita de manpleno da uloj, — tia aserto estas kiel eble plej kontraŭscienca, kaj nur kredebla por infanoj, nesciantoj kaj malaltaj, sklavemaj animoj.

Nu, la liberan amon, certe, ni volas ĝin: ni, vere, volas liberigi la amon el la katenoj, kiujn la nuna socio almetis al ĝi. Sed, se niaj kontraŭuloj parolas pri komuna posedo de l' virinoj, pri neniigo de l' familio, tiam ili devas rigardi en spegulo. Car ili ja kulpigas nin de siaj propraj pekoj. Anstataŭ celadi al iu komuna posedo de l' virinoj, ni volas forigi la nun-ekzistantan komunan posedon de l' virinoj. Anstataŭ neniigi la familion, —- kiu hodiaŭ estas humiligita kaj al la granda amaso estas neatingebla idealo — ni volas nobligi la familion, ebligi la familian feliĉon al ĉiuj.

Kie do estas hodiaŭ la „sankteco de T familio”? pri kio niaj malamikoj bruadas? Cu ĝi estas trovebla ĉe tiuj centmiloj da publikulinoj, kiuj vagadas tra la stratoj de T urboj, por lui sian korpon al ĉiu viro, kiu prezentas monon?

En ĉiuj landoj, en kiuj ekzistas klasdiferencoj; ĉie, kie estas abismo inter riĉuloj kaj malriĉuloj; ĉie, kie eksplua- tado de homoj per homoj estas regulo kaj kutimo, — estas la turmento de l' prostitucio. ŭi ja estas la ne- evitebla sekvo de 1’ nunaj statoj, la natura komplemento de l' burĝa edziĝo kaj necesa institucio de l' hodiaŭa socio. Nia socio ja metas centmilojn da junaj virinoj antaŭ ĉi tiu elekto: eniri en mizeron aŭ vendi sin; kaj tiom longe kiom daŭros tio, tiom longe ankaŭ daŭros prosti- tŭcio. La prostitucio nur tiam malaperos, se al ĉiu homo estos prezentata ebleco: vivi honeste. Kaj por tio estas necesa: revolucio de1’ nuna socia sistemo.

La plej besteca falulino meritas ankoraŭ nian kom- paton, nian simpation. Ŝia historio estas socia dramo, afekcia al ĉiu, kiu havas en la brusto homan koron, kaj kiu povas legi en la homa koro. Malbona edukado, mal- bonaj ekzemploj, mizero, senhejmeco — ĵen la radikoj. Kiu kuraĝas ĵeti ŝtonon sur la falulinon, sur la plen- dindan viktimon de nia hontinda socio? Prostitucio estas ja nenio ol komuna posedo de 1’ virinoj — en la piej kruda, plej malpura formo. Kaj oni kulpigas nin, ke ni volus la komunan posedon de 1’ virinoj! Se ni volus tion, tiam ni ne estus deklarintaj militon al la hodiaŭa socio.

Rigardu ni la hodiaŭan edziĝon. Cu la edziĝo ne estas m alaltigita al p ro s titu c io de k a p i t a 1 i s m o? Cu ĝi baziĝas sur vera amo, sur Iibera inklino? Cu ĝi pleje ne estas spekulo, afero de negocio, anstataŭ libera ligaĵo de 1’ koroj? Cu la virino ne plejfoje sin vendas al edzeco? Cu ŝi pleje ne estas aĉetata kiel komercaĵo? Cu en la altaj klasoj la edziĝoj pro amo ne rekte estas malpermesataj? Cu la reciproka posedaĵo ne akurate estas pesata?

Cu ne estas rigardate kiel malsaĝaĵo, edziĝi „sub sia stato”? Cu oni ne laŭdas la „lertecon” kaj „praktikecon” de malriĉaj gepatroj, kiuj instigas siajn filinojn, ke ili donu sin iumaniere al elvivinta, riĉa voluptemulo? Cu oni ne deklarus malsaĝa iun fabrikanton, kiu permesus al sia filino, esti la edzino de laboristo, se ili reciproke amus unu alian? Nu, ĉu ĉio ĉi ne estas prostitucio? Cu la virino hodiaŭ ne estas komercaĵo?

Jen ekzemplo: du kamparanoj sidas kune. La filo de la unu deziras la filinon de la alia por edzino. „Mia filo ricevos tiom da tero, tiom da bovoj, ĉevaloj, porkoj---kiom vi donos al via filino?” — „Mi ne povas doni pli ol tiom.” — „Tio estas tro malmulte; vi devas aldoni kel
kajn bovojn kaj ĉevalojn.” — „Mi ne povas.” — „Bone, tiukaze ni lasu la aferon.”

Jen sceno el la vivo, kaj eĉ ne Juvenal povus elpensi pli akran satiron. Ni estas fieraj pri nia civilizacio, ni pretendas stari multe pli alte ol la sovaĝuloj, kaj, tamen, ĉe ni oni same kiel la sovaĝuloj fi-komercadas knabinojn' por bovoj kaj porkoj!

Nia tuta socio baziĝas sur la humiligo de 1’ homo, kiun ĝi transformas en komercaĵon. Ke la virino devas vendi sian korpon, tio estas nur parto de la sistemo, kiu devigas la laboriston vendi sian laboron, t. e.: sin mem, korpon kaj spiriton. Estas, tamen, diferenco ĉi tie. La laboro en si mem estas neevitebla neceseco; nur la cirkonstancoj ĝin igas esti honto kaj malfeliĉo por la laboristo. Sed tio, kion faras la prostituciulino, estas la lasta malsank- tigo de 1’ homa naturo. La amo — donacas sin, ne povas sin vendi. Vendite, ĉu per edziĝo, ĉu sen edziĝo, ĝi estas prostitucio!

Ciu geedziĝo, starigita de Mammon, tutegale ĉu la pastro ĝin benis, estas prostitucio. Ciu ligo de viro kun virino, bazita sur amo, tutegale ĉu neniu pastro ĝin benis, estas vera edzeco.

Kaj ankaŭ laborosklavinon faris kapitalismo de la virino; ankaŭ ŝin ĝi enfermas en la laboristbagnoj — la fabrikejoj. Cu per tio kapitalismo ne detrŭis la familion de 1’ popolo? Kaj, tio ne estas ankoraŭ ĉio. Eĉ la infa- nojn trenas nesatigebla kapitalisme al sia homojn-man- ĝeganta altaro. Edzo, edzino, infanoj — ĉiuj estas salaj- rosklavoj. La hejmon kaj la familion kaj ĉion kapitalismo forrabas. Kaj tamen, en hipokrita indigno, la pia kapitalo Sin frapas’ sur la brusto, por ke la ĉielo ŝirmu socion de 1’ malbonaj socialistoj, kiuj volas nuligi la familion. O, vi hipokrituloj! La laboristo ne havas familion! Vi forrabis ĝin al li, kaj tial ke li deziras havi familion, por povi esti homo, tial li estas socialisto.

Precize pro la neniigo de 1’ familio, precize pro la humiligo de 1’ virino, la nuna socio perdis la rajton je ekzistado, kondamnis sin mem ĝi je morto.

La virino, kun sia pli delikata sento, konscias pii akre sian humiligon ol la viro. Pro tio la senlima entuziasmo de multaj virinoj por socialismo; pro tio la arda part- preno de virinoj al ĉiuj revolucioj. Dum la heroa batalo de 1’ komuno, junaj patrinoj, kun infanoj je la mamo, kon- traŭstaris la kuglojn, kaj kuraĝigis la virojn al persisto; junulinoj ekprenis la standardon, falantan el la mauoj de mortanta batalanto, kaj portis ĝin, mortnialestiiiie, kontraŭ la malamiko, ĝis ili falis, traboritaj de 1’ kugloj de la ordo-banditoj. Centoj da kaptitaj virinoj kaj knabinoj, kvankam morte vunditaj, ripetis senfine la krion: Vivu la komuno! kaj jetis el siaj rompiĝantaj okuloj ankoraŭ malestimon al la sovaĝaj triumfantoj.

„Fiindaj petrolinoj! Malpuraj prostituciuiinoj! Abome- naj elvomaĵoj!” blekas en ĥoro la reakcia burĝara gazetaro.

Fiindaj petrolinoj? Malestiminda ofendo, burĝara mensogo, elpensata de friponoj, kredita nur de malsaĝu- loj, refutita eĉ de honestaj kontraŭuloj!

Malpuraj prostituciulinoj? Sendube, inter tiuj heroinoj estis kelkaj kvankam treege malmultaj prostituciulinoj. Sed, ĉu estis la komuno, kiu ilin pelis en prostitucion? Ne sinjoroj burĝoj, tion faris via socio, estas via plej bona el la eblaj mondoj, kiu pelas la virinon en la honton. La komuno, male, ebligis al ili leviĝi el la koto, purigi sin de la malpuraĵo de via socio. Kaj vi miras, ke fajra entuziasmo por la Komuno, kaj sovaĝa demona malamo al la malnova socio — la socio de l’ prostitucio — pelis ilin en la batalon? Vi miras pri tio, ke ili — duone anĝeloj, duone furioj — provis kvitigi sian vivon de honto per morto por sankta afero?

Ah, la „eterna virineco” estas eksaltinta en tiuj profanitaj virinoj, kiel piedfrapata serpento, kaj ĝi metis, mortante, la dentojn en vian socion. Vi nomas vin kris- tanoj, sed ĉu vi forgesis, ke via Jesuo hontigis la hipo- kritulojn, kiuj volis ŝtonmortigi la adultan virinon? Kaj vi kuraĝas insulti ilin ĝis en la tombo, tiujn viktimojn de via socio, tiujn martirinojn por nova idealo, kiu montras al la sklavo la finon de lia Sklaveco, al la virino la finon de ŝia prostitucio!

Vi, geamikoj, komprenis, ke la virina problemo ne estas aparta problemo, sed parto de la ĝenerala socia problemo. La virino estas la necesa kompletigo de 1’ viro. Sen la virino la viro ne povas esti homo; sen la helpo de virino la viro ne povas efektivigi homan idealon. La virinoj, ili pleje sentas la mizeron de 1’ nuna socia, ili do ankaŭ pleje sentos la feliĉon de 1’ socia liberigo. Estas tial la devo de ĉiu virino, de ĉiu fraŭlino instigi la edzon, la fianĉon al partpreno en nia movado; kaj de ĉiu pa- trino, konigi al siaj infanoj la evangelion de libereco kaj de egaleco, por ke leviĝu nova generacio, kiu, en fiera konscio de sia homa indeco, ne toleros, ke ankoraŭ ekzistas sinjoroj kaj servistoj sur la tero.

Mi do pruvis, ke ĉiujn riproĉojn ni povas reĵeti al niaj malamikoj. Ne kontraŭ, sed por la posedo, ni batala- das; ne kontraŭ, sed por la familio; ne kontraŭ, sed por la civilizacio; ne kontraŭ, sed por la ordo; ne kontraŭ, sed por la harmonio.

La laborista movado estas civiliza movado, ne kreita de iu hazardo nek de ies kaprico, sed naskiĝiuta pro kaŭzoj naturaj. Mi pruvis, ke nur nescio kaj malsaĝo povas dubi pri la justeco de 1’ socialista movado; kaj ke ĉiu provo haltigi tiun movadon estas tiom sensenca, tiom senespera, kiel ia provo de bovo, kiu volus haltigi kuregantan lokomotivon. Same kiel la lokomotivo frakasante tondrus trans la sensencan malamikon, same tiel iros la laborista movado trans ĉiujn barojn, rekte al la celo.

Niajn malamikojn ni povas klasifiki en du partioj — en malamikoj pro nescio kaj en malamikoj pro malbona volo. Al la unuaj mi diras: ekkonu nian movadon; vi ĉesos ĝin timi, tuj se vi ĝin konos. La ruĝa fantomo, kiu timigas vin, estas, kiel ĉiuj fantomoj, produktaĵo de nescio; ĝi malaperos por la esploranta rigardo de 1’ intelekto.

Kaj vi, kiuj bataladas kontraŭ ni pro malbona volo; vi, kiuj scias, ke ni estas pravaj; vi, kiuj kontraŭstaras nin nur pro egoismo — pripensu, ke miopa egoismo estas via gvidanto. La nuna socio prezentas al vi gran- dajn profitojn; sed ne ekzistas kiu ajn potenco, kiu povas savi viajn privilegiojn. Via regno proksimiĝas al fino. Vi devas fali. Sed, vi povas mildigi vian falon: vi povos eviti katastrofojn. Batali kontraŭ ni, tio povas havi nur unu efikon; ĝi pliakrigos la naskodolorojn, kaj ĝi, eble, plirapidigos la naskiĝon.

Vi nur povas perdi, se per perfortaj malhelpaĵoj vi altrudas al la krizo perfortan karakteron. Eviti kata- strofojn, tio estos en la intereso de ĉiuj, de vi kaj de ni. Estas en la intereso de ĉiuj, ke estos konstruata ponto trans kiun ni povas iri de 1’ mondo malnova al la nova. Nur per serio da kompromisoj la socia movado povos pace solviĝi. Vi burĝaro, kiu disponas je armeo, je la kapitalo, je la gazetaro, je ĉiuj materiaj kaj ĉiuj spiritaj potenciloj —- estas en via povo meti la solvon de 1’ socia problemo sur la vojon de kompromisoj kaj reformoj. Necesas nur ke vi volas. Por voli, vi antaŭe devas kompreni, ke la nuna situacio baziĝas sur maljusteco, kaj estas netolerebla. Fial al niaj honestaj kontraŭuloj mi ripetas: Studadu la socian problemon! Kompreni la socian problemon estas ĝin solvi. Se ĝi estas malĝuste komprenata, tiam ĝi devas kaŭzi la plej teru- rajn politikajn kaj sociajn tertremojn.

La socia problemo estas la Sfinkso, kiu mortigas tiujn, kiuj ne scias solvi ĝian enigmon; sed kiu mortigas sin mem, tuj se la enigmo estos solvita. La enigmo de 1’ Sfinkso estis: la homo. La enigmo de 1’ socia problemo estas ankaŭ: la homo. Kaj la mondo ne trankviliĝos antaŭ ol tiu enigmo, la homo, estos solvita. ŭis tiu solvo la sfinkso de 1’ socia problemo daŭrigos montri al socio sian minacantan vizaĝon; ĝi daŭrigos ĵeti socion de unu teruro en alian, de unu sangverŝo en alia.

Du mondoj staras unu kontraŭ alia: la malnova kaj la nova, la mortanta mondo de 1’ nuna socio, kaj la ideala mondo de estonteco. Inter la du mondoj faŭkas larĝa, profunda abismo. La nuna socio blinde kuregas» al tiu abismo; sovaĝa teruro ekkaptis ĝin; ĝi similas aron da bubaloj, kiuj, por kuri for de brulanta herbejo, galopas antaŭen kun fermitaj okuloj, frenezaj pro teruro, ne atente la larĝan abismon, kiu malfermiĝas antaŭ ili. Transsalti ĝin — neeble; ankoraŭ kelkpaŝoj, kaj ili eĉ ne povos reiri; la plejantaŭaj jam malaperis — nur post pleniĝo de 1’ abismo per kadavroj la lastaj povos atingi la kontraŭan flankon.

Ĉu la abismo inter la mondoj nova kaj malnova pleniĝos per kadavroj? Ĉu oni ne konstruos ponton, trans kiun ni povos eniri en la novan mondon? Niaj kontraŭuloj povas tion fari, kaj se ili ĝin faros, tiam ili faros grandegan servon al tuta homaro.

Mi finos. Kion ni devas fari, tion ni vidas klare an- taŭ ni. Ni vidas la vojon, ni vidas nian devon. Oni penos allogi nin de tiu vojo, aŭ forpuŝi nin de ĝi. En Parizo, tamen, kaj multloke, socialismo pruvis, ke ĝi scias morti por sia principo. Nia afero estas la afero de homaro, de homeco. De niaj kontraŭuloj dependas, ĉu ni atingos nian celon pace aŭ per sanga luktado. Kia ajn estos la decido, ni ĝin akceptos, ne konante personan malamom. Ĉar ni batalas ankaŭ por niaj malamikoj; ankaŭ por ili estas nia liberiga laboro, ankaŭ ili bezonas liberigon.

Kaj al vi, geamikoj, mi konsilas jenon: Laboradu en viaj societoj, trankvile, ne interrompante ĝin. Ne lamiĝu via agado, dissemu niajn ideojn — kaj se iam falos sur vi senkuraĝo, malespero, tiam stariĝu laŭ la ekzemplo de 1’ nobla Jacoby, kiu neniam ŝanceliĝis, eĉ ne tiam, se ĉio cirkaŭ li ŝanceliĝis, kaj memoru ĉiam lian vorton: „La fondo de plej eta laborista societo estos por estonta his- toriisto pli grava, ol la batalo de Sadowa"

____________________________________________________
1) La decida batalo dum la prus-aŭstria milito, 1866.
2) La franc-germana milito, 1870/71.