Directe actie: een inleiding

Veel mensen maken zich zorgen over de richting waarin de wereld zich begeeft. Of het gaat om werkomstandigheden of werkloosheid, het klimaat, huisvesting, oorlog of andere problemen, miljoenen (of zelfs miljarden?) mensen zijn praktisch op zoek naar vormen van politieke activiteit, naar manieren om hun probleem aan de orde te stellen.

Waarom directe actie?

Er zijn talloze manieren waarop mensen proberen de wereld om hen heen te beïnvloeden, te veel om hier te noemen. Vaak zijn we geneigd te denken dat hulp kan komen van diverse 'deskundigen' als politici, vakbondsvertegenwoordigers, juridische experts en dergelijke.

In de praktijk is dat een twijfelachtige strategie. Politici en vakbondsleiders hebben andere belangen dan wijzelf, net als in feite de meeste anderen die zes-cijferige inkomens verdienen. Vertrouwen op onze bescherming door de wet is ook al een onzekere gok, omdat de wetten die ons vandaag nog lijken te beschermen morgen misschien vervangen worden - überhaupt aannemende dat ze in de praktijk gehandhaafd worden.

Een andere methode is te besluiten dat we simpelweg 'niet meedoen' met de ergste aspecten van kapitalisme (NL). Zo kunnen we kiezen om geen producten te kopen van bepaalde 'onethische' bedrijven of ons eigen voedsel kweken.

Hierbij is het probleem dat het verzet tegen kapitalisme terugbrengt tot een keuze voor een individuele manier van leven, in een vorm die niet voor iedereen openstaat. Bijvoorbeeld zijn fair-trade en biologische producten vaak veel duurder dan producten die dat niet zijn, en dus niet voor iedereen betaalbaar.

Ernstiger is dat deze benadering sociale problemen voorstelt alsof ze het gevolg zijn van individuele bedrijven of regeringen 'die zich slecht gedragen', in plaats van als maatschappelijke problemen als zodanig. We staan er nog steeds alleen voor, met onze consumentenkeuzevrijheid als enig middel. 'Business as usual' gaat gewoon door, voor andere bedrijven. En uitbuiting gaat ook gewoon door, ongeacht hoeveel fair-trade cashewnoten er over de toonbank gaan!

Om deze redenen zijn we voorstander van directe actie: omdat die uitgaat van onze collectieve vermogen om 'business as usual' te blokkeren, in plaats van te vertrouwen op consumentengedrag of smeekbedes aan het adres van politieke partijen en vakbondsleiders. Uiteindelijk betekent het vertrouwen op elkaar - op anderen, die dezelfde situatie delen - in plaats van op zogenaamde deskundigen die als het erop aankomt zelf niet hoeven te leven met de problemen waarmee wij te maken hebben.

Wat is directe actie?

Simpel gezegd is directe actie alles waarbij mensen zelf actie ondernemen om hun doelen te verwezenlijken, zonder de betrokkenheid van derden. Dit betekent dat we afwijzend staan tegenover lobby door politici, of tegenover beroep doen op de welwillendheid van onze werkgevers. Uiteindelijk is het probleem niet zozeer dat onze situatie ze niets kan schelen, maar dat ze een economisch belang hebben bij het verslechteren ervan. Voor meer hierover, zie onze inleiding over klasse en klassestrijd (NL).

Dus ondernemen we zelf actie om verbeteringen door te voeren in onze omstandigheden. Daardoor vergroten we onze macht door zelf de sturing en verantwoordelijkheid voor onze acties te nemen. Bij directe actie staat het idee voorop dat we alleen op onszelf kunnen rekenen om onze gedeelde doelen te bereiken.

Directe actie vindt daar plaats, waar we zelf de kwalijke gevolgen van kapitalisme ervaren. Vaak betekent dit waar we werken, als onze werkgevers proberen ons te ontslaan of harder te laten werken voor minder geld. Of in onze buurt en directe leefomgeving, waar lokale politici proberen te bezuinigen op uitgaven door te snijden in publieke dienstverlening.

Directe actie op het werk

Directe actie op het werk kan elke vorm van activiteit zijn die ingaat tegen de zeggenschap van de baas of het management, en zorgt dat ze moeten toegeven aan eisen van het personeel.

De bekendste vorm van directe actie is de staking, waarbij arbeiders hun werkplek verlaten tot hun gezamenlijke eisen ingewilligd worden. Stakingsacties worden soms echter ingeperkt door vakbondsbureaucraten en wetgeving die er knellende regels aan oplegt. Vaak lukt het arbeiders wel om deze beperkingen te omzeilen of simpelweg te negeren en onofficiële, of 'wilde' stakingen te houden, die veel van de oorspronkelijke kracht aan stakingsacties teruggeven.

Al zijn er teveel vormen om ze allemaal op te noemen, zijn dit enkele directe-actietactieken die arbeiders kunnen inzetten:

• bezettingen; waarbij arbeiders bazen buitensluiten, in feite om te kunnen staken maar ook te zorgen dat er geen stakingsbrekers ingezet kunnen worden om stakende werkers te vervangen.
• 'go-slows'/vertragingstactieken; waarbij arbeiders veel langzamer dan normaal hun werk doen en te zorgen dat er minder werk gedaan (en minder winst gemaakt) wordt.
• stiptheidsactie; waarbij arbeiders elke bestaande regel naar de letter opvolgen, ook met het doel om het werktempo terug te brengen.

Er zijn veel voorbeelden waarbij dit soort tactieken vruchten afgeworpen hebben. In 1999 bijvoorbeeld, bedacht het Londonse metropersoneel een 'piesstaking', om te protesteren tegen de regel dat ze niet naar huis mochten gaan nadat hun werk afgelopen was. In plaats van even snel naast het spoor te plassen zoals ze gewend waren, eisten dat ze naar een toilet begeleid zouden worden door veiligheidspersoneel, die voor de veiligheid ook de rest van het team moest meenemen. Bij terugkomst zou dan de volgende 'tot de ontdekking komen' dat ze ook moesten, en zo werd het hele bedrijf platgelegd.

In Brighton in 2009 hielden vuilophalers een succesvolle wilde staking tegen het pesten door managers, en datzelfde jaar werd door werknemers van Visteon in Londen en Belfast hun fabriek bezet tegen een geplande inkrimping en ontslagronde.

Directe actie op het werk is ook vaak met succes gebruikt voor politieke doelen. In 2008 weigerden bijvoorbeeld Zuidafrikaanse havenwerkers om een transport van wapens en munitie uit te laden dat bestemd was voor Zimbabwe.

Ook buiten de sfeer van werk is het mogelijk om directe actie te ondernemen om invloed uit te oefenen of allerlei dingen aan de orde te stellen.

Directe actie in de gemeenschap

Tijdens de Irakoorlog van 2003 waren er enorme demonstraties, waaronder de grootste in de Britse geschiedenis op 15 februari in Londen, toen meer dan een miljoen mensen zich nat lieten regenen op weg naar Hyde Park. Het protest werd, weinig verrassend, genegeerd door politici die het niet echt kon schelen hoe koud, nat en met hoevelen de demonstranten waren. Maar directe actie buiten de werkplek en in de gemeenschap kan wel degelijk effect hebben.

Het meest fameuze voorbeeld van directe actie in de Britse geschiedenis is de beweging tegen de Poll Tax. Toen Margaret Thatcher in 1989 probeerde deze impopulaire belasting in te voeren, weigerden 17 miljoen werkende mensen om hem te betalen. In talloze Britse gemeenschappen ontstonden groepen van 'belastingstakers' en mensen vormden eigen lokale netwerken tegen huisuitzettingen, om gezamenlijk op te treden tegen gerechtsdeurwaarders. In 1990 werd duidelijk dat Thatcher en de Poll Tax verslagen waren, en waren er zelfs beelden op televisie van een huilende Margaret Thatcher.

Soortgelijke "non-betalingscampagnes" waren ook in Ierland succesvol tegen stijgende waterlasten (tussen 1993 en 1996) en vuilnisheffingen (2003-2004). In 2011 begonnen mensen in Griekenland de campagne 'We Gaan Niet Betalen' tegen stijgende prijzen, waarbij mensen tol op de snelweg en kaartjes in het openbaar vervoer weigerden te betalen, en sommige artsen ophielden om patiënten te laten betalen voor hun behandeling.

Op het Europese vasteland is er ook een traditie van 'economische blokkades'. Vaak ingezet door studenten of de werkende klasse in gevallen waar staken weinig effect heeft, worden door de betrokkenen wegen of transportknooppunten geblokkeerd. Het idee is dat doordat het mensen onmogelijk gemaakt wordt om naar hun werk te komen, de circulatie van goederen en diensten gestopt wordt, de demonstranten zo de economie blokkeren met hetzelfde effect als een staking.

De honderduizenden mensen die wel eens bij dit soort tactieken betrokken zijn geweest, hebben op die manier gebroken met bezwaar maken via officiële kanalen, lobbyen en andere ineffectieve methoden zoals marcheren van A naar B.

De afwijzing van machteloosheid

Directe actie is een afwijzing van het idee dat we machteloos zijn om onze omstandigheden te veranderen. Concrete verbeteringen worden niet van boven gegund of cadeau gedaan. Er moet altijd voor gevochten worden, en dit is ook altijd gebeurd.

We krijgen vaak te horen hoe mensen gevochten hebben voor het stemrecht. Maar zelden wordt er gezegd dat arbeiders ook gevochten hebben voor de verzorgingsstaat, voor behoorlijke huisvesting, gezondheidszorg, lonen, werktijden, veilige werkomstandigheden en pensioenen.

Directe actie is echter meer dan alleen een effectief middel om levensomstandigheden te verdedigen of verbeteren. Het is ook, in de woorden van anarchosyndicalist Rudolf Rocker, de "school voor het socialisme", die ons voorbereidt voor de vrije maatschappij waar velen naar streven.

Net als de benadering tot 'voetbal en het hele leven' van de voormalige Liverpoolcoach Bill Shankley, vraagt directe actie om collectieve inspanning, waarbij iedereen voor elkaar werkt en elkaar helpt met een gemeenschappelijk doel. Door directe actie leren we van ervaringen, zonder tussenkomst van 'deskundigen' en zonder ons afhankelijk te maken van beroepspolitici. Afhankelijkheid leidt tot verraad en gebroken beloftes, en zorgt dat lang gevoelde machteloosheid in stand gehouden wordt.

Directe actie laat zien dat we zelf richting en inhoud kunnen geven aan onze gevechten. Om voor onszelf een cultuur van verzet vorm te geven, die ook van nut kan zijn voor de gevechten van anderen.

Naarmate ons vertrouwen groeit in de kracht van georganiseerde solidariteit, groeit ook het besef van ons vermogen om de wereld te veranderen. Waar dat groeit, verschuift de aandacht van aparte campagnes, van het vormgeven van gedeeltelijke strijd naar het veroveren van controle over ons bestaan als geheel.

Gebaseerd op/gestolen van What is Direct Action? door Organise! Ireland.

Meer informatie (in het Engels):

• Direct action - Emile Pouget - Een klassiek essay van Emile Pouget over directe actie in arbeidersstrijd.
• Direct Action? Who Cares! - Een artikel uit de Industrial Worker van april 2011 dat uitlegt dat directe actie niet alleen gaat om 'economische eisen'.
• Anarcho-syndicalist methods - Een tekst van de Franse CNT-AIT geschreven in maart 2006.
• Libcom.org workplace organising guides - Een aantal tips en praktische richtlijnen voor zelforganisatie op je eigen werkplek, van het eerste begin tot het vormen van inhoudelijke eisen en de actie zelf.